XVI. YÜZYILIN ORTALARINDA İLTİZAM SİSTEMİNİN YAYGINLIĞI: LÂRENDE KAZASI ÖRNEĞİ / THE PREVELANCE OF İLTİZAM PRACTISE IN THE MIDDLE OF THE XVITH CENTURY: IN CASE OF LARENDE DISTRICT

Doğan YÖRÜK

Öz


Çalışmamız, Lârende özelinde iltizam sisteminin 16. yüzyılda geniş bir uygulama zemini bulduğunu öne sürerken, sistemle ilgili şikâyetlerin daha çok neden bu yüzyılda değil de sonraki dönemlerde ortaya çıktığı sorusuna cevap aramaktadır. Bu amaçla, sistem içindeki mültezimler, taşeron mültezimler, kefiller, iltizam süreleri, mukataaların bir veya birkaç kalemden oluşması, mukataaların tasarruf biçimleri (has, zeamet, timar, vakıf, mülk), mukataa birimlerinin meblağları vs. gibi hususlar üzerinden yürüttüğümüz incelemede 17-19. yüzyıllardaki uygulamalara göre bazı farklılıklar tespit edilmiştir. Buna göre, incelenen dönemde mukataalar tasarruf edilişleri bakımından çeşitlidir, mukataaları almak için yarışan mültezim sayısı ve rekabet oldukça fazladır, birden fazla mukataayı eline geçiren mültezim yok gibidir, taşeron mültezimlerin sayıları oldukça düşüktür, henüz ranttan beslenen bir mültezim grubu ortada yoktur, zaman zaman sayıları 2-5 arasında değişen ortaklıklar mevcuttur, ihale süreleri 70 günle başlayıp 3 yıla kadar uzamakta, daha çok 1 yılla sınırlandırılanlar ağır basmaktadır. Ayrıca devlet kurumlarını ve toplum hayatını sarsacak köklü değişiklikler yaşanmamıştır. Buradan hareketle, zamanla sistemin kendi içyapısındaki değişimin – iltizam, emanet, malikâne – iltizam uygulamalarını maliye ve reaya açısından sıkıntılı hale getirdiği iddia edilebilir.


Anahtar Kelimeler


Mukataa, Mültezim, Malikâne, Vergi, Dirlik

Tam Metin:

PDF

Referanslar


AKDAĞ, Mustafa (1995), Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, II, İstanbul: Cem Yay.

AKÖZ, Alaaddin (1992), XVI. Asırda Lârende (Karaman) Kazâsı, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).

AKÖZ, Alaaddin (2006), Kanunî Devrine Ait 939-941 / 1532-1535 Tarihli Lârende [Karaman] Şer’iye Sicili Özet – Dizin – Tıpkıbasım, Konya: Tablet Kitabevi.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi Tapu Tahrir Defterleri (BOA TT): 40, 63, 387, 415.

BERKES, Niyazi (2013), Türkiye İktisat Tarihi, İstanbul: Yapı Kredi Yay.

CEZAR, Yavuz (1986), Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy dan Tanzimat’a Mali Tarih): Alan Yay.

ÇAKIR, Baki (2003), Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıl), İstanbul: Kitabevi Yay.

Defterdar Sarı Mehmet Paşa (1992), Devlet Adamlarına Öğütler, Sad. Hüseyin Ragıp Uğural, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

DEMİRTAŞ, Mehmet (2012), “Osmanlı Maliye Teşkilatı”, Osmanlı Teşkilat Tarihi El Kitabı, (ed. Tufan Gündüz), Ankara: Grafiker Yay.: 217-272.

Düstur (1289), “Tanzimat Fermanı”, Tertib 1, C.1, Matbaa-i Amire: 4-7.

EMECEN, Feridun M. (1989), XVI Asırda Manisa Kazâsı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

ERDOĞRU, M. Akif (2004), Beyşehir Sancağının 1584 Tarihli Nüfus Sayımı (Beyşehir, Seydişehir, Bozkır), İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.

ERTÜRK, Volkan (2011), XVI. Yüzyılda Akşehir Sancağı, İstanbul: Ati Yay.

GENÇ, Mehmet (2000a), “Osmanlı Maliyesinde Malikâne Sistemi”, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yay.: 99-152.

GENÇ, Mehmet (2000b), “18. Yüzyıla Ait Osmanlı Malî Verilerin İktisadî Faaliyetin Göstergesi Olarak Kullanılabilirliği Üzerinde Bir Çalışma”, Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yay.: 153-195.

GENÇ, Mehmet (2000c), “İltizam”, DİA, C.XII, İstanbul: 154-158.

GENÇ, Mehmet (2006), “Mukataa”, DİA, C.XXXI, İstanbul: 129-132.

GÜMÜŞÇÜ, Osman (2001), XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

İNALCIK, Halil (1965), “Adâletnâmeler”, Belgeler, II/3-4, 1965: 49-142.

İNALCIK, Halil (1987), Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

İNALCIK, Halil (2000), Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C.I: 1300-1600, (çev. Halil Berktay), İstanbul: Eren Yay.

İNALCIK, Halil (2016), Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV Âyânlar, Tanzimat, Meşrutiyet, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.

KAHRAMAN, Kıvanç – PAMUK, Şevket (2009), “Avrupa Devletleriyle Bir Karşılaştırma Osmanlı Bütçeleri ve Mali Yapının Evrimi”, Toplumsal Tarih, S.191, Kasım: 26-33.

KHOURY, Dina Rizk (1999), Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Taşra Toplumu Musul 1540-1834, (çev. Ülkün Tansel), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.

KİLİ, Suna – GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref (1985), Türk Anayasa Metinleri “Senedi İttifaktan Günümüze”, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.

Koçi Bey (1993), Koçi Bey Risalesi, Sad. Zuhuri Danışman, İstanbul: MEB Yay.

KÜÇÜKKALAY, A. Mesud – ÇELİKKAYA, Ali (2010), “Osmanlı Vergi Sistemi ve Vergi Tahsil Yöntemi Olarak İltizam”, Türkler, X, (ed. Hasan Celal Güzel vd.), Ankara: Yeni Türkiye Yay.: 878-892.

ÖZBEK, Nadir (2015), İmparatorluğun Bedeli Osmanlı’da Vergi, Siyaset ve Toplumsal Adalet (1839-1908), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yay.

ÖZVAR, Erol (2003), Osmanlı Maliyesinde Malikâne Uygulaması, İstanbul: Kitabevi Yay.

PAMUK, Şevket (2005), Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi 1500-1914, İstanbul: İletişim Yay.

PAMUK, Şevket (2006), “Osmanlı Devleti’nin İç Borçlanma Kurumlarının Evrimi 1600-1850”, Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler 1, (hzl. Mehmet Genç – Erol Özvar), İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yay.: 27-38.

SALZMAN, Ariel (2011), Modern Devleti Yeniden Düşünmek Osmanlı Ancien Régime’i, (çev. Ayşe Özdemir), İstanbul: İletişim Yay.

T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (1996), 387 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri (937/1530), I, , (hzl. Ahmet Özkılınç – Ali Coçkun vd.), Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yay.

TABAKOĞLU, Ahmet (1985), Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul: Dergâh Yay.

TABAKOĞLU, Ahmet (1997), Türk İktisat Tarihi, İstanbul: Dergâh Yay.

Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Tahrir Defterleri (TKGM TT): 104.

ÜNAL, Mehmet Ali (1995), “Tahrir Defterlerindeki Bilgilerin Güvenilirliği”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.1: 295-300.

YÖRÜK, Doğan – TEMEL, Eşref (2018), “XVIII. Yüzyılda Konya Mukataaları”, Yeni İpek Yolu Dergisi Özel Sayısı, Konya Kitabı XVI, Konya Ticaret Tarihi, C.1, (ed. Abdulkadir Buluş – Caner Arabacı), Konya: Konya Ticaret Odası Yay.: 333-354.

YÖRÜK, Doğan (2005), XVI. Yüzyılda Aksaray Sancağı (1500-1584), Konya: Tablet Kitabevi.

YÖRÜK, Doğan (2013), 3 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (937-1330 / 1579-1912) (Transkripsiyon ve Dizin), Konya: Palet Yay.

YÖRÜK, Doğan (2017) “XVI. Yüzyılda Konya Şehir Ekonomisi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.42: 353-379.

YÖRÜK, Doğan (2018), “XVI. Yüzyılda Konya Şehrindeki Ticari Faaliyetleri Etkileyen Unsurlar”, Yeni İpek Yolu Dergisi Konya Özel Sayısı-Konya Kitabı XVI-Konya Ticaret Tarihi, (ed. Abdulkadir Buluş – Caner Arabacı), Konya: 229-248.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.