TÜRK SİYASET DÜŞÜNCESİNDE DEĞİŞİM VE SÜREKLİLİK: TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARININ ADALET VE ZULÜM ANLAYIŞI / CHANGE AND CONTINUITY IN TURKISH POLITICAL THOUGHT: JUSTICE AND OPPRESSION PERCEPTIONS OF TANZIMAT ERA INTELLIGENTSIA

Nergiz AYDOĞDU

Öz


Tanzimat döneminde Yeni Osmanlılar olarak adlandırılan muhalif aydınların söylemleri “Osmanlı idaresinin zulmüne son vermek ve adaleti tesis etmek” ilkelerine dayanmaktadır. Ali Suavi, Ziya Paşa ve Namık Kemal’in liderliğini yaptığı grubun Osmanlı hükümetine dair ileri sürdükleri eleştiriler, hükümetin istibdadı, vatandaşların hürriyetlerinin kısıtlanması ve halkın kötü idareden dolayı sosyal ve ekonomik olarak düşkün bir hale mahkum edilmiş olmasına yöneliktir. Yeni Osmanlıların idareyi işgal eden ehliyetsiz memurlara ve onların zulmüne karşı başlattıkları muhalefet, Türk düşünce tarihinde demokratik düşünce hareketinin başlangıcı olarak kabul edilir.

Yeni Osmanlılar, İslam inancının sosyal ve kültürel özellikleri ile şekillenmiş bir toplumda, benimsemiş oldukları görüşleri, batı düşüncesinin kavramları ile ifade etmek yerine İslam düşünce ve kültüründen aldıkları kavramlarla açıklamaya ve anlaşılır kılmaya çalışmışlardır. Bu süreçte sözü edilen genç aydınlar, klasik İslam siyaset teorisinin kavramları çerçevesinde görüşlerini temellendirmeyi tercih etmişlerdir. Bu bakımdan sözkonusu muhalif aydınlar, klasik İslam siyaset anlayışında iktidarın meşruiyeti için zorunlu görülen adalet ilkesini söylemlerine taşımışlardır. Yeni Osmanlıların muhalefetinde “adaletin tesisi ve zulme karşı mücadele” merkezi bir rol oynamaktadır.

Türk siyasal düşüncesi ve kavramlarının modernleşme tarihi süresince süreklilik ve değişimine dikkat çekmeyi amaçlayan bu çalışma, Tanzimat döneminde muhalif aydınların metinleri üzerinden bir okuma yapmayı ve “adalet” ve “zulüm” kavramlarının dönüşen muhteva ve kullanım özelliklerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. 


Anahtar Kelimeler


1. Yeni Osmanlılar, 2. Modernleşme, 3. Adalet kavramı, 4. Zulüm kavramı, 5. Usul-i meşveret.

Tam Metin:

PDF

Referanslar


Aksan, Virginia (1993), Ottoman Political Writing 1768-1808, International Jorunal of Middle East Studies, vol. 25, s. 53-69.

Aksan, Virginia (2011), Osmanlı Harpleri 1700-1870. Çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: İş Bankası Yayınları.

Akyıldız, Ali (2012), Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul: İletişim Yayınları.

Anay, Harun (1994), Celaleddin Devvani, Hayatı, Eserleri, Ahlak ve Siyaset Düşüncesi, İ. Ü. S.B.E, Yayımlanmamış Doktora Tezi.

Beşirli, Mehmet (2003), Yeniçeri Ocağının Kaldırılmasından Sonra Tokat Ve Çevresinde Güvenlik Sorunu, Tarih İncelemeleri Dergisi, s. 15-43.

Beydilli, Kemal (1999), Küçük Kaynarca’dan Tanzimat’a Islahat Düşünceleri, İlmî Araştırmalar, sayı 8, s. 25-64.

Beydilli, Kemal (2007), Nizam-ı cedid, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 175-178.

Bilgili A.S. ve Öztaşkın, Bektaş Ö. (2007), Osmanlılarda Zulmün Men’i, Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, No: 16, s. 426-441.

Çadırcı, Musa (1987), Tanzimatın Uygulanması ve Karşılaşılan Güçlükler, Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri, 13-14 Mart 1985, Ankara: T. T. K. Yayınları, 1987 s. 97-104.

Çadırcı, Musa (2006), Tanzimat’ın Uygulanması ve Karşılaşılan Güçlükler, Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Haz. Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Ankara: Phoenix Yayınevi. s. 133-140

Çadırcı, Musa (2017), Tanzimat Sürecinde Türkiye: Ülke Yönetimi, Ankara: İmge Yayınevi.

Çalışır, Fatih (2011), Declıne of A “Myth”: Perspectıves On The Ottoman “Decline”, The History School, January-April 2011, . No: IX, s. 37-60.

Çınar, A. Osman (1992), ‘Es-Seyyid Mehmed Emin Behic Efendi’nin Sevanihü’l-Levayih’i ve Değerlendirmesi”, Marmara Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Davison, Roderic (1997), Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform I. Çev. Osman Akınhay, İstanbul: Papirüs Yayınları.

Davison, Roderic (2002), Osmanlı İmparatorluğu’nda Geleneksel Reformdan Modern Reforma Geçiş Sultan III. Selim ve Sultan II. Mahmud Dönemleri”, Türkler VII, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 609-628.

Defterdar Sarı Mehmet Paşa (1969), Devlet Adamlarına Öğütler, Haz. Hüseyin Ragıp Uğural, Ankara: Türkiye ve Ortadoğu Âmme İdaresi Yayınları,

Fodor, Pal (1986), State and Society, Crisis and reform, in 15th-17th Century Ottoman Mirror for Princes, Acta Orientala Academiae Scientiarum Hung. Volume XL (2-3), s. 217-240.

Gencer, Bedri (2008), “Son Osmanlı Düşüncesinde Adalet”, Muhafazakar Düşünce, Yıl 4, Sayı: 15, Kış 2008, s. 121-146.

Göriceli Koçi Bey (1303), Koçi Bey Risalesi, Kostantiniyye, Matbaa-i Ebüzziya.

Hasan Kafi Akhisarî (1331), Usulü’l-Hikem fî Nizami’l-Alem ve tercümesi, terc. Şerif Ahmed Reşid Paşa, Hicaz Vilayeti Matbaası.

Howard, Douglas (2011), Osmanlı Nasihatname Türleri ve Mit, Erken Modern Osmanlılar, ed. Virginia Aksan, Daniel Goffman, İstanbul: Timaş Yayınları, s. 185-222.

İnal, İbnülemin Mahmud Kemal (1982), Son Sadrazamlar I, İstanbul. Dergah Yayınları.

İnalcık, Halil (1996), Osmanlı İmparatorluğu, İstanbul: Eren Yayıncılık.

İnalcık, Halil (2005), Türk tarihinde Türe (Törü) ve Yasa geleneği, Doğu Batı Makaleler I içinde, Ankara: Doğu Batı Yayınları, s. 68-91.

İnalcık, Halil (1969), Suleiman The Lawgiver and Ottoman Law, Archivum Ottomanicum, 1969/1, s. 105-138

İnalcık, Halil (2000). Adaletnameler, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, İstanbul: Eren Yayınları.

İnalcık, Halil (2000), Şikayet Hakkı: Arz-ı Hal ve Arz-ı Mahzarlar, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, İstanbul: Eren Yayınları.

İnalcık, Halil (2006), Tanzimat Nedir, Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Haz. Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Ankara: Phoenix Yayınevi, s.13-35.

İnalcık, Halil (2006), Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri, Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Haz. Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Ankara: Phoenix Yayınevi, s. 109-131.

İnalcık, Halil (1964), Padişah, İslam Ansiklopedisi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, IX, s. 491-495.

İpşirli, Mehmet (1999), Islahat, İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, c. 19, s. 170-174.

Lambton, A. K. (1988), Changing Concepts of Justice and Injustice, Studia Islamica, c. 68, s. 27-60.

Lambton, Ann K. (2014), Gazzâli’nin Nasihatü’l-Müluk’unda Saltanat Teorisi, çev. Seyfi Say, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, c. I, sayı: 2, Sonbahar 2014, s. 209-220.

Lewis, Bernard (1992), İslâm’ın Siyasal Söylemi, çev. Ünsal Oskay, İstanbul: Cep Kitapları.

Mardin, Şerif (2006), Tanzimat Fermanının Manası Yeni Bir İzah Denemesi, Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Haz. Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Ankara: Phoenix Yayınevi, s. 91-106.

Mardin, Şerif (1996), Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları.

Moaz, Moshe (2006), “Tanzimat’ın ilk yıllarında Modernleşme hareketinin Suriye siyaseti ve toplumu üzerindeki etkisi”, Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Haz. Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Ankara: Phoenix Yayınevi, s. 169-185

Mumcu, Ahmet (1985), Osmanlı Hukukunda Zulüm Kavramı, Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.

Murphey, Rhoads (1999), Westernisation in the Eighteenth Century Ottoman Empire: How Far, How Fast?”, BMGS 23, , 116-139.

Mustafa Kesbî (2002), İbretnümâ-yı Devlet, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Namık Kemal (2019), Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri Bütün Makaleleri I, Haz. Nergiz Yılmaz Aydoğdu ve İsmail Kara, İstanbul: Dergah Yayınları.

Ortaylı, İlber (2001), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul. İletişim Yayınları.

Ortaylı, İlber (2016), Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Ankara: Cedit Neşriyat.

Özcan, Abdülkadir (1995) II. Mahmud ve Reformları Hakkında Bazı Gözlemler, Tarih İncelemeleri Dergisi, X, s. 13-39.

Özcan, Besim (1987), Tatarcık Abdullah Efendi, ve Islahatlarla ilgili Layihası, Türk Kültürü Araştırmaları, 25, s. 55-67.

Özvar, Erol (1999), “Osmanlı Tarihini Dönemlendirme Meselesi ve Osmanlı Nasihat Literatürü”, Divan İlmî Araştırmalar, 1999/2, c. 4, sy. 7, s. 135-151.

Reinkowski, Maurus (2017), Düzenin Şeyleri, Tanzimat’ın Kelimeleri, çev. Çiğdem Canan Dikmen, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Sariyannis, Marinos (2015), Ottoman Political Thoughtup to the Tanzimat: A Concise History, Foundation for Research and Technology-Hellas, Institute for Mediterranean Studies (e-book)

Savaş, Ali İbrahim (1999), Layiha Geleneği İçinde XVIII. Yüzyıl Osmanlı Islahat Projelerindeki Tespit Ve Teklifler, Bilig, sayı: 9, s. 87-114.

Suraiya Faroqhi (2010), Post-Kolonyal Dönüm Öncesi ve Sonrasında İmparatorluklar: Osmanlılar, Hakim Paradigmaların Ötesinde Rifa’at Abou El-Haja Armağan, Der. Donald Quataert&Baki Tezcan, çev. Aytek Sever, s. 83-104

Şehid Ali Paşa (1328), Talimat-ı Şehid Ali Paşa, TOEM, I/3, s. 140-141.

Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi, (1976-1981). Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Müri’t-Tevârih, Hazırlayan: Münir Aktepe, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası,. 3 cilt.

Türköne, Mümtazer (1994), Siyasî İdeoloji Olarak İslâmcılığın Doğuşu, İstanbul: İletişim Yayınları.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988), Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Yeşil, Fatih (2016), İhtilaller Çağında Osmanlı Ordusu, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Yıldız, Aysel (2013), Şehzadeye Öğütler: Ebûbekir Ratıb Efendi’nin Şehzade Selim’e (III) Bir Mektubu, Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, XLII, s. 233-274.

Yıldız, Yakup (2015), Ali Suavi, Tanzimat’tan Günümüze Türk Düşüncesi, Nobel Yayınları.

Yılmaz, Hüseyin (2003), Osmanlı Tarihçilinde Tanzimat Öncesi Siyaset Düşüncesine Yaklaşımlar, Literatür Dergisi, I/2, 2003, s. 231-298.

Yılmaz, Hüseyin (2008), Osmanlı siyaset ve hukuk düşüncesi geleneğinde Anayasacılık, Yüzüncü Yılında İkinci Meşrutiyet: Milletlerarası Kongre Tebliğleri, IRCICA, 7-10 Mayıs 2008, s. 381-404.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.