OSMANLI DEVLETİ’NDE BAKTERİYOLOJİ ÖĞRETİMİNİN ÖNCÜSÜ DOKTOR HAMDİ AZİZ PAŞA VE 1902-1904 IRAK KOLERASINA DAİR TESPİTLERİ / PIONEER OF BACTERIOLOGY EDUCATION IN THE OTTOMAN EMPIRE HAMDI AZIZ PASHA AND HIS FINDINGS ON 1902-1904 IRAQ CHOLERA EPIDEMIC

Erol KARCI

Öz


Mekteb-i Tıbbiye’de müstakil bakteriyoloji öğretimini başlatan ve uzun yıllar bakteriyoloji muallimi olarak çalışan Dr. Hamdi Aziz Paşa, 1902-1904 yılları arasında Halep Vilayeti’nde, Zor Sancağında ve Irak’ta etkili olan kolera salgını sırasında sağlık heyeti reisliği de yapmıştır. Bu görevi sırasındaki tespitlerini ve görüşlerini “Suriye Kıtasıyla Zor Sancağı ve Hıtta-ı Irakiye’de Kolera İstilatı, 1318-1320” isimli eserinde toplamıştır. Çalışmamızın temel kaynaklarından olan bu eser, koleranın Irak’taki tahribatına, yayılma güzergâhlarına ve koleraya karşı alınması gereken tedbirlere dair tespitleri içermektedir. Çalışmamızın amacı hem Dr. Hamdi Aziz Paşa’nın hayatı, hizmetleri ve eserleri hakkında bilgi vermek hem de 1902-1904 yılları arasında Irak coğrafyasında etkili olan kolera salgınına dair tespitlerini ortaya koymaktır. Çalışmamızın dayandığı kaynaklar Osmanlı Arşivi’nin farklı tasniflerinden temin ettiğimiz belgeler ile Dr. Hamdi Aziz Paşa’nın yukarıda ismini belirttiğimiz eseridir. Ayrıca konumuza ilişkin bazı araştırma eserlerinden de faydalanılmıştır.


Anahtar Kelimeler


Hamdi Aziz, Bakteriyoloji, Kolera, Irak, Basra, Suriye, Halep.

Tam Metin:

PDF

Referanslar


KAYNAKÇA

A. Arşiv Kaynakları: T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)

Dâhiliye Nezareti Mektûbi Kalemi (DH. MKT.) 1991/65; 604/32; 537/30; 794/32; 591/1; 819/26; 853/94

Hariciye Nezareti Tahrirat (HR. TH.) 137/57

İrade, Dâhiliye (İ.DH.) 1300/7

İrade, Hususi (İ.HUS.) 19/93

İrade, Sıhhiye (İ.SH.) 4/19

İrade, Taltifat (İ.TAL.) 23/23; 6/48

Maarif Nezareti Mektûbi Kalemi (MF. MKT.) 147/114; 789/35

Sadaret Mektûbi Kalemi Mühimme Kalemi (Odası) Belgeleri (A.MKT. MHM.) 586/24

Yıldız Esas Evrakı (Y.EE.): 958/7

B. Kitaplar

Ayar, M. (2007). Osmanlı Devleti’nde Kolera, İstanbul Örneği (1892-1895), İstanbul, Kitabevi Yayınları.

Hamdi Aziz (1318). Ameli ve Nazari Bakteriyoloji Dersleri, İstanbul.

Hamdi Aziz (1321). Suriye Kıtasıyla Zor Sancağı ve Hıtta-ı Irakiye’de Kolera İstilatı, 1318-1320, Bağdat.

İhsanoğlu, E. (1998). Osmanlı Eğitim ve Bilim Kurumları, Editör E. İhsanoğlu, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, (223-363), İstanbul, IRCICA Yayınları.

Kâhya, E.- Erdemir&A. D. (2000). Bilimin Işığında Osmanlı’dan Cumhuriyete Tıp ve Sağlık Kurumları, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.

Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Türkçe Tıp Dili Kurulu (2006), Türkçe Tıp Dili Kılavuzu, Kocaeli.

Kocatürk, U. (1986). Açıklamalı Tıp Terimleri Sözlüğü, Ankara.

Unat, E. K. (1970). Osmanlı İmparatorluğunda Bakteriyoloji ve Viroloji, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları.

Unat, E. K. , İhsanoğlu, E. ,Vural, S. (2004). Osmanlıca Tıp Terimleri Sözlüğü, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Yıldırım, N. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Koruyucu Sağlık Uygulamaları, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul, İletişim Yayınları.

Yıldırım, N. (2010). İstanbul’un Sağlık Tarihi, Sağlık Teşkilatı, Salgınlar, Bulaşıcı Hastalıklar ve Mücadele, Koruyucu Sağlık Kurumları, Hastaneler, Tıp Eğitimi, İstanbul: İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti Ajansı Yayını.

C. Makaleler

Bostan, İ. (1986). Zor Sancağı’nın İmâr ve Islâhı ile Alâkalı Üç Layiha. Osmanlı Araştırmaları, VI, 163-220, Erişim adresi:

Çavdar, N.&Karcı, E. (2016) XIX. Yüzyıl Sonları-XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Frengi ile Mücadele Kapsamında Yapılan Yasal Düzenlemeler. GOSOS, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11 (2), 157-175. https://doi.org/10.19129/sbad.302

Gölcü, B. M.& Özgür, A. (2016). Osman Nuri Eralp’in Bakteriyoloji Dersleri Adlı Kitabının Veteriner Hekimliği Tarihi Açısından Değerlendirilmesi. Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, 87 (2),33-43, Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/vetheder/issue/34367/379606

Gümüş, M. (2018). Kudüs-i Şerif’ten Şam-ı Şerife Kolera ile Mücadele 1902-1903: Bir Raporun Anlattıkları, Yeni Fikir, S. 21, 2018, 115-132. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/338749737_Gumus_Musa_Kudus-i_Serif'ten_Sam-i_Serif'e_Kolera_ile_Mucadele_19021903_Bir_Raporun_Anlattiklari_Yeni_Fikir_Sayi_21_Sayfa_115-132_2018

http://english.isam.org.tr/documents/_dosyalar/_pdfler/osmanli_arastirmalari_dergisi/osmanl%C4%B1_sy6/1986_6_BOSTANI.pdf

Kâhya, E. (1987). Fransa’da İhtisas Yapmış Türk Hekimlerinden Bazıları, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 31 (1-2), 245-262. Erişim adresi: http://dtcfdergisi.ankara.edu.tr/index.php/dtcf/article/view/4591

Karcı, E. (2019). “Sinop Frengi ve Gureba Hastanesi’ne Dair Bazı Tespitler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 19 (39), 461-483. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/cttad/issue/52833/697985

Uzluk, F.N. (1948). Cholera Asiatica Epidemi Tarihi Üstüne Bir Araştırma, Türk İjiyen ve Tecrübî Biyoloji Dergisi, 8 (1), 7-36 Erişim adresi: https://www.journalagent.com/turkhijyen/pdfs/THDBD_8_1_0_116.pdf

Yıldırım, N&Ülman Y.I. (1994). Zeoros Paşa ve Deontoloji, Tarih ve Toplum, 22(127), 29-34.

D. Tezler

Yağcı, A. S. E. (2011). Turkey’s Reading (R)evolution A Study on Books, Readers and Translatıon (1840-1940), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul.

Karcı, E. (2017). Osmanlı Hükümetlerinin Sağlık Politikaları (1908-1914), (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.