16. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NDE ZİRAİ ÜRETİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME / AN EVALUATION OF THE FACTORS AFFECTING THE AGRICULTURAL PRODUCTION IN THE OTTOMAN EMPIRE IN THE 16th CENTURY

Mustafa DEMİR

Öz


16. yüzyıl Osmanlı Devletinde çok önemli değişim ve büyük fenomenal olayların yaşandığı bir dönemdir. Askeri dönüşüm, nüfus patlaması, küçük buzul çağı vb. gelişmeler üzerine bazı çalışmalar yapılmış, etkileri değerlendirilmiştir. Ancak tüm bu faktörlerin zirai üretime doğrudan ya da dolaylı etkisi konusunda ya çok az şey söylenerek boşluklar bırakılmış ya da küçük buzul çağının rolünde olduğu gibi hiçbir şey söylenmemiştir. Bu çalışmada Osmanlı tarımsal üretiminin bu gelişmelerden etkileniş biçimi incelenmektedir. Halkın temel besin kaynağı olan buğday ve binek ve iş hayvanları için birincil derecede önemli besin kaynağı olan arpa üretimindeki değişim temel alınmıştır. Buğday ve arpanın 16. yüzyılın ilk yarısı ile ikinci yarısındaki üretimlerinin kıyaslanması ve sonucun değerlendirilmesi bu etkilerin rolünü açığa çıkarmaktadır. Sonuçta üretim miktarı özelinde buğday ve arpa üretimi birbirinden bağımsızdır ve birçok durumda, ekim alanına bağlı olarak, buğday alan kaybederken arpa üretimi artmaktadır.


Anahtar Kelimeler


Osmanlı, Küçük Buzul Çağı, Demografi, Ordu Lojistiği, Tarım, Buğday, Arpa

Tam Metin:

PDF

Referanslar


BOA.Mühimme Defteri 16

BOA.Mühimme Defteri 21

BOA.Mühimme Defteri24

BOA.Mühimme Defteri 27

BOA.Mühimme Defteri 46

BOA.Mühimme Defteri 47

BOA.Mühimme Defteri 52

BOA.Mühimme Defteri 58

Basılmış Birincil Kaynaklar

Numaralı Mühimme Defteri ( 973/ 1565-1566).(1994). Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları

Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569).( 1998-1999).I, Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları

Peçevi İbrahim Efendi. (1992).Peçevi Tarihi. I, (Bekir Sıtkı Baykal,Haz.), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları

Selanikî Mustafa Efendi.(1999). Tarih-i Selanikî (971-1003/ 1563-1595). I, (Mehmet İpşirli,Haz.), Ankara:TTK

Heberer, Michael.(2010). Osmanlı’da Bir Köle, Brettenli Michael Heberer’in Anıları 1585-1588, (Türkis Noyan,Çev.), İstanbul: Kitap Yayınevi

Reinhold Lubenau.(2012). Reinhold Lubenau Seyahatnamesi, Osmanlı Ülkesinde 1587-1589. (Türkis Noyan,Çev.), İstanbul: Kitap Yayınevi

Araştırma-İnceleme Eserler

Appleby, A. (1980). Epidemics and Famine in the Little Ice Age. The Journal of Interdisciplinary History, 10(4), 643-663. doi:10.2307/203063

Agoston, Gabor. (2006). Barut, Top ve Tüfek, Osmanlı İmparatorluğu’nun Askeri Gücü ve Silah Sanayisi. ( Tanju Akad, Çev.) (1.). İstanbul: Kitap Yayınevi.

Akdağ, M. (2009). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlink Kavgası: “Celâlî İsyanları”. Istanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Alfani, G. (2010). Climate, population and famine in Northern Italy: General tendencies and Malthusian crisis, ca. 1450-1800. In Annales de démographie historique, 2, 23-53

Arnold, T.F. (2003).16. Yüzyıl Avrupa'sında Savaş : Devrim ve Rönesans. Top,Tüfek ve Süngü, Yeniçağda Savaş Sanatı 1453-1815, (Jeremy Black, Ed.).İstanbul: Kitap Yayınevi, 30-51

Arslan, H. (2001). 16.yy. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskan, Göç ve Sürgün. İstanbul: Kaknüs Yayınları.

Atwell, W. (2001). Volcanism and Short-Term Climatic Change in East Asian and World History, c. 1200-1699. Journal of World History, 12(1), 29-98

Barkan, Ö. L.(1940-41).Türkiye’de İmparatorluk Devirlerinin Büyük Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hakana Mahsus İstatistik Defterleri (I), İÜİFM, 2(1-2)

_____.(1943). XV ve XVI inci Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esaslari: Kanunlar. İstanbul:Bürhaneddin Matbaasi.

_____.(1952).Tahrir Defterlerinin İstatistik Verimleri Hakkında Bir Araştırma. IV. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 10–14 Kasım 1948.Ankara: TTK Basımevi

_____.(1953).Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi. İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası,10, 1-27

_____ .(1980). Çiftlik. Türkiyede Toprak Meselesi Toplu Eserler I, İstanbul, 789-797

_____ Meriçli, E.(1988). Hüdâvendigâr Livası Tahrir Defterleri I, Ankara: TTK

Barkey, K.(1999). Eşkıyalar ve Devlet: Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi ( Zeynep Altok, Çev.). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı

Braudel, F.(2017). II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası (Mehmet Ali Kılıçbay, Çev.). Ankara:Doğu Batı

Börekçi, G.( 2016). Macaristan’da Bir Osmanlı Padişahı, Sultan III. Mehmed’in Eğri Seferi Rûznâmesi (1596). İstanbul: Okurkitaplığı

Bulduk, Ü.( 2003). XVI. Asırda Karahisar-ı Sahib ( Afyonkarahisar Sancağı). Ankara:TTK

Cook, M.(1972). Population Pressure in Rural Anatolia, 1450-1600. London: Oxford University Press

Çakar, E.(2003). XVI. Yüzyılda Haleb Sancağı (1516-1566).Elazığ: Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları

Çakır, İ.E.(2010). XVI. Yüzyılda Ayıntab Şehri. Erzurum : Basılmamış Doktora Tezi

David, G.(1999). Osmanlı Macaristan’ında Toplum, Ekonomi ve Yönetim, 16. Yüzyılda Simontornya Sancağı (Hilmi Ortaç, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları

Demir, A.(2007).XVI. Yüzyılda Samsun-Ayıntab Hattı Boyunca Yerleşme, Nüfus ve Ekonomik Yapı., Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi

_____.(2010).15 –16. Yüzyıl Anadolusunda Nüfus- Toprak İlişkisi ( Turhal Kazası Örneği ). OTAM, 27 (Bahar), 59-89

Eltis, D. (1995). The Military Revolution in Sixteenth Century Europe. London

Emecen, F.M.(1989). XVI. Asırda Manisa Kazası. Ankara: TTK

_____.(1991).Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Osmanlı Tahrir Defterleri. İÜEFTAM Tarih ve Sosyoloji Semineri, 28–29 Mayıs 1990, İstanbul, 143-162

______. (1993).Çeltik. TDVİA. 8, İstanbul, 265-266

Erder, L. and Suraiya Faroqhi.(1979). Population rise and fall in Anatolia, 1520-1620. Middle Eastern Studies, 15(3), 322-345

Erdoğru, M.A.(2014). Kanuni Sultan Süleyman’ın 1532 Tarihli Alman Seferi Ruznâmesi. Tarih İncelemeleri Dergisi, 39(1), 167-187

Faroqhi, S.(2001).Tarımsal Değişimin Bir Göstergesi Olarak Doğal Afet: Edirne Bölgesinde Sel, 1100/1688-1689. Osmanlı İmparatorluğunda Doğal Afetler. (Elizabeth Zachariadou, Ed.), İstanbul: TVYY

_____.(2003).Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir ?. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları

______.(2006). Osmanlı Şehirleri ve Krısal Hayat. (Emine S. Özcan,Çev.). Ankara: DoğuBatı Yay.

Fekete, L.(1947).Türk Vergi Tahrirleri.(Sadettin Karatay,Çev.) Belleten, 11, 299-328

Genç, M.(2007). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Yay.

Gökçe, T.(2000). XVI. Ve XVII. Yüzyıllarda Lazıkıyye ( Denizli ) Kazası. Ankara: TTK

Göyünç, N.(1991). XVI. Yüzyılda Mardin Sancağı.Ankara: TTK

Griswold, W.J.(1993).Climatic Change: a possible Factor in the Social Unrest of Seventeenth Century Anatolia. Humanist and Scholar . Essays in Honor of Andreas Tietze (Heath W.Lowry-Donald Quataert,Ed.). İstanbul: The Isıs Press, 37-59

_____.(2011).Anadolu’da Büyük İsyan (1591-1611). (Ülkü Tansel,Çev.) İstanbul: Kırmızı Yayınları

Güçer, L.(1994). XVI.-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler. İstanbul

Gündüz, A.(2003). Osmanlı İdaresinde Musul , (1523-1639 ). Elazığ: Fırat Üni. Yay.

_____.(2009). XVI. Yüzyıla Antakya Kazası, (1550-1584). Antakya

Halaçoğlu, Y.(1981).Osmanlı İmparatorluğu’nda Menzil Teşkilatı Hakkında Bazı Mülahazalar. Osmanlı Araştırmaları, 2, 123-132

Holopainen,J.-Helama,S.(2009). Little Ice Age Farming in Finland: Preindustrial Agriculture on the Edge of the Grim Reaper’s Scythe.Human Ecology, 37.

İnalcık, H.(1959).Osmanlılarda Raiyyet Rüsumu. Belleten, 23,575-610

_____.(1973). The Ottoman Empire : The Classical Age 1300-1600. New York

_____.(1980). Military and Fiscal Transformation ın the Ottoman Empire, 1600-1700. Archivum Ottomanicum., 1, 283-337

_____.(1982).Rice Cultivation and the Çeltükçi Reaya System in the Ottoman Empire.Turcica, 14,69-141

_____.(1993).Çiftlik. İA. 8, İstanbul:TDV, 314-315

____&Quataert, D. (Eds.). (2006). Osmanlı İmparatorluğu'nun ekonomik ve sosyal tarihi. İstanbul: Eren Yayıncılık

İnbaşı, M.(2001).The Register of Expenditures of Murat IV’s Bagdad Campaign. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 54 (4), 497-508

İslamoğlu, H.(2010). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Köylü. İstanbul:İletişim Yayınları,

Jennings, R.C.(1976). Urban population in Anatolia in the Sixteenth century ,A Study of Kayseri, Karaman, Amasya, Trabzon, and Erzurum. The International Journal of Middle East Studies, 7 (January), 21-57

______.(1990).Village Agriculture in Cyprus. V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, Tebliğler,Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştıma ve Uygulama Merkezi, İstanbul 21-25 Ağustos 1989, Ankara:TTK, 469-481

Karademir, Z.(2014). İmparatorluğun Açlıkla İmtahanı, Osmanlı Toplumunda Kıtlıklar (1560-1660)., İstanbul: KitapYayınevi

Khoury,D.R.(2008). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Taşra Toplumu, Musul 1540-1834. (Ülkün Tansel,Çev.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları

Kıvrım, İ.(2014). Taşova-Erbaa-Sonisa Kazası-, Yerleşme-Nüfus ve Ekonomi (15-16.Yüzyıl)., İstanbul: Kitabevi

Koç,Y.(1989). XVI. Yüzyılda Bir Osmanlı Sancağının İskan ve Nüfus Yapısı., Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

_____.(1997).La fixation par ecrit des lois ottomanes et le role des codes de lois. Etude accompagnée de l'édition du manuscrit de Munich Turc 111 (XVe-XVIe siècles).Paris I Üniversitesi (Universite de Paris I Pantheon-Sorbonne), Paris , Yayınlanmamış Doktora Tezi

_____.(2000). Zirai tarih araştırmalarında ölçü tartı birimleri sorunu: Bursa müdü örneği. Uluslararası Kuruluşunun 700. Yıl Dönümünde Bütün Yönleriyle Osmanlı Devleti Kongresi Bildirileri 07-09 Nisan 1999, Konya: Selçuk Üniversitesi yay., 541-546

_____.(2002).XVI. Yüzyılın ikinci Yarısında Köylerin Parçalanması Sorunu: Bursa Ölçeğinde bir Araştırma. Uluslararası XIII. Türk Tarih Kongresi,4-8 Ekim 1999, Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara: TTK, 1961-1970

_____.(2005).Osmanlı Toplumsal Dinamizmden Celali İsyanlarına Giden Yol ya da İki Belgeye Tek Yorum. Bilig, 35 (Güz)

_____.(2012).16. Yüzyılda Tarımda Yatırım Maliyeti Sorunu ya da “Resm-i Tapu” ve Öküz Fiyatlarına Dair Bazı Gözlemler. H.Ü. Türkiyat Araştırmaları, 17(Güz), 139-148.

_____.(2013).XVI. Yüzyıl Ortalarında Osmanlı İmparatorluğu’nda Suhte Olayları. HÜTAD, 18

Kuniholm, Perter I.(1990). Archaelogical Evidence and Non-Evidence for Climatic Change. Philosophical Transactions of Royal Society of London, Seri A, 330(1615), 645-655

Matthews, J.A. &Brifa,K.R. (2005). The ‘Little Ice Age’: Re-Evaluation of an Evolving Concept. Geografiska Anneler, 87 A (1), 17-36

McGowan, B.C(1969).Food Supply and Taxation on the Middle Danube (1568-1579). Archivum Ottomanicum, 1, 139-196

_____.(1981). Osmanlı Avarız-Nüzül Teşekkülü 1600-1830. VIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara 11-15 Ekim 1976, Kongreye Sunulan Bildiriler, II ,Ankara:TTK,1327-33

_____.(1981).Economic Life in Ottoman Europe: Taxation, Trade and Sttrugle for Land,1600-1800. Cambridge

Murphey, R.(2007). Osmanıda Ordu ve Savaş , 1500-1700, (M.Tanju Akad,Çev.), İstanbul:Homer Kitabevi

Orbay, K.(2007). Osmanlı Topraklarında Küçük Buzul Çağının Etkileri Hakkında Bazı Notlar. Kebikeç, 23, Ankara, 85-93

_____.(2017).Osmanlı İmparatorluğu’nda Tarımsal Üretkenlik Üzerine Tetkikat ve Notlar. Belleten, 81, 787-856

Öz, M.(1991).Tahrir Defterlerinin Osmanlı Tarihi Araştırmalarında Kullanılması Hakkında Bazı Düşünceler. Vakıflar Dergisi, 22, Ankara

_____.(1997).XVI. Yüzyıl Anadolusunda Köylülerin Vergi Yükü ve Geçim Durumu Hakkında Bir Araştırma. Osmanlı Araştırmaları, 27, İstanbul ,77-90

_____.(1999). XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı. Ankara: TTK

_____.(2002).XVI. Yüzyılda Anadolu'da Tarımda Verimlilik Problemi, XIII. Türk Tarih Kongresi, (III. Cilt III. Kısım) , Ankara, 4-8 Ekim 1999. Ankara: TTK, 1643-1651

_____.(2000).Tahrir Defterlerindeki Sayısal Veriler. Osmanlı Devletinde Bilgi ve İstatistik. (Halil İnalcık-Şevket Pamuk, Ed.), Ankara:T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yay., 15-33

_____.(2007).XVI. Yüzyıllar Anadolu'sunda Tarım ve Tarım Ürünleri. Kebikeç, 23, 111-128

Özdeğer, H.(1988). Onaltıncı Asırda Ayıntâb Livası. İstanbul

Özel, O.(1993). Changes in Settlement Patterns, Population and Society in Rural Anatolia: A case Study of Amasya (1576-1642). Basılmamış Doktora Tezi, Manchester Üniversitesi

_____.(2004).Population Changes in Ottoman Anatolia during the 16th and 17th Centuries : The “Demographic Crisis” Reconsidered”. International Journal of Middle East Studies,36 (2) , 183-205

_____.(2018). Türkiye 1643, Goşa’nın Gözleri. İstanbul: İletişim Yay.

Öztürk, M.(1991).XVIII. Yüzyılda Antakya ve Çevresinde Eşkıyalık Olayları. Belleten, 54, (211), 963–994,

Pamuk, Ş.(1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları

_____.(2004). Prices in the Ottoman Empire , 1469-1914. International Journal of Middle East Studies, 36, 451-468

Parker, G.(1996). The Military Revolution, Military Innovation and the Rise of the West, 1500-1800. Cambridge

Perjes, G.(1989). The Fall of the Medieval Kingdom of Hungary: Mohacs 1526 -Buda 1541., New Jersey: Columbia University Press

Pfister, C.(1980). The Little Ice Age: Thermal and Wetness Indices for Central Europe. The Journal of Interdisciplinary History, 10(4)

Sahillioğlu, H.(1965).Dördüncü Muradın Bağdat Seferi Menzilnamesi ( Bağdat Seferi Harp Jurnali). Belgeler, 2 (3-4), 1-36

Singer, A.(1994). Palestinian Peasants and Ottoman Officials.Cambridge University Press

Solak, İ.(2002). XVI. Asırda Maraş Kazası. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Konya

Teaschner, F.(2010). Osmanlı Kaynaklarına Göre Osmanlı Yol Ağı.(Nilüfer Epçeli,Çev.) İstanbul: Bilge Kültür Sanat

Tokgöz, M.Ali.(1997).Ülkemizde Yağışın Arpa Verimi Üzerine Etkisi. Tarım Bilimleri Dergisi, 3,(2), 97-102

Turan, Ş.(1961). Kanuni’nin Oğlu Şehzade Beyazid Vakası. Ankara:Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları

Türkdoğan, O.(1996).Sosyal Hareketlenmeler Olarak Celâli Ayaklanmaları. Belleten, 60(228), 421–442

Uluçay, M. Ç.(1944). XVII. Asırda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri. İstanbul

Uysal,Ş.&Tokgöz, M.A.(1997).Agrometeorolojik Yöntemle Arpa Veriminin Tahmini.Tarım Bilimleri Dergisi, 3 (2), 69-76.

Ünal, M.A.(1989). XVI. Yüzyılad Harput Sancağı.Ankara: TTK

____.(1999).XVI. Yüzyılda Çemişgezek Sancağı. Ankara: TTK

Xiao,L.-Fang,X.-Zheng,J.-Zhao,W.(2015). Famine, Migration and War : Comparision of Climate Change Impacts and Social Responses in Northern China Between the Late Ming and Late Qing Dynasties.The Holocene, 25 (6)

Venzke, M.L.(1997).The Ottoman Tahrir Defterleri and Agricultural Productivity,The Case for Northern Syria. Osmanlı Araştırmaları, 17,1-62

White, S.(2013). Osmanlı’da İsyan İklimi. (Nurettin Elhüseyni,Çev.) İstanbul: Alfa Basım Yayın

Zachariadou, E.A. (Ed.).(1999), Sol Kol, Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia ( 1380-1699). çev.( Ela Güntekin, Özden Arıkan, Tülin Altınova, Çev.) İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.