Kumuk Ağızlarında Uzun Kelimeler ve Ana Türkçedeki Bazı Uzun Ünlülerin Kumuk Ağızlarında Farklı Ünlüye Geçişi

Öz

Günümüzde Ana Türkçe’deki uzun ünlü varlığı kabul edilmiş durumdadır. Bu
uzun ünlüler çağdaş lehçelerden Türkmence ve Yakutça’da belirgin olarak
kullanılmaktadır. Anadolu sahası da dahil olmak üzere pek çok lehçenin ağızlarında da
varlığını sürdürmektedir.
Kumuk ağızlarında da çeşitli sebeplerden dolayı uzun ünlülü kelimelere
rastlanır. Bu uzun ünlüler; Türkçe’nin aslî uzun ünlülerinin bulunduğu kelimelerde,
çeşitli ses hadiseleri sonucunda oluşan uzun ünlülü kelimelerde, vurgu ve tonlama
sonucunda oluşan uzun ünlülü kelimelerde görülmektedir.
Kumuk ağızlarında, uzun ünlülerin bu şekilde görülmesinin dışında Ana
Türkçe’deki bazı uzun ünlülerin sistemli bir şekilde başka bir ünlüye dönüştüğü de
görülmektedir. Bu ünlülerden biri Anadolu sahasında i ünlüsüne dönüşmüş olan kapalı
e ünlüsüdür. Kapalı e ünlüsü normalden açık ve yarı uzun bir şekilde söylenen açık e
ünlüsüne dönüşerek uzunluğunu korumaktadır.
Değişime uğradığı hâlde uzunluğunu koruyamayan; ama Ana Türkçe’de uzun
olarak söylendiğini gösteren diğer ünlüler ise o ve ö’dür. Ana Türkçe’deki uzun o ve ö
ünlüleri Kumukça’da u ve ü ünlüsüne dönüşmüştür, kısa o, ö ünlüleri ise değişmeden
kalmıştır.
Önceki çalışmalarda Ana Türkçe’deki aslî uzunlukların tespitinde; yaşayan
ağızlardaki uzun ünlülerin karşılaştırılmasından, başka dillere verilen uzun ünlülü
kelimelerin o dillerde yaşatılmasından ve Göktürk, Uygur, Arap alfabeleri gibi uzun
ünlüleri gösteren alfabelerle verilmiş eserlerden faydalanılmıştır. Kumuk Türkçesinde
görülen Ana Türkçe’deki şeklini değiştiren ünlülerin incelenmesi ile Ana Türkçe’deki
uzun ünlülerin tespitine yeni bir yöntem daha katılabilecektir