MİTİK, FOLKLORİK VE DOĞAL BİR UNSUR OLARAK KURŞUNUN KLASİK TÜRK ŞİİRİNDEKİ YANSIMALARI / THE REFLECTİONS OF LEAD AS A MYTHİCAL, FOLKLORIC AND NATURAL ELEMENT IN CLASSİCAL TURKİSH POETRY

Kürşat Şamil ŞAHİN

Öz


Mitik dönemlerden itibaren yerleşik hale gelen bazı kültürel unsurlar, farklı bir dil ve biçimle klasik Türk şiirinde yerini bulmuştur.  Klasik Türk şiirinin genelde bütün mitler, özelde Türk mitolojisinin taşıyıcısı olduğunu gösteren ayrıntılardan biri de ilkçağlardan itibaren keşfedilen, işlenen bir maden olarak insanlığın gelişim sürecinde rol alan kurşundur. Kurşun, arkaik dönemlerden beri taşıdığı doğal özellikler ve insanın onu kullanma, anlamlandırma biçimleriyle önce pratikte önemli hale gelen sonra dil ve sanatta bahsedilen doğal varlıklardandır. Kurşuna dair mitolojilerde yer alan inanç, söylence ve ritüeller klasik Türk şiirinde de yansımasını bulmuştur. Kurşunun kulağı sağır etmesi, kötü varlıklarla mücadelede yüklendiği rol ve bir cezalandırma aracı olarak geçmişten günümüze uzanan serüvenine ait ipuçlarını klasik şairlerin divanlarında görmek mümkündür.  Çalışmada; kurşun ve ona dair uygulamaların mitolojideki yeri ve bunun klasik Türk şiirindeki yansımaları üzerinde durulmuştur. Klasik Türk şiirinde beyitlere yansıyan “kurşun dökmek, kulağa kurşun akıtmak, şeytan kulağına kurşun, boğazından kurşun akıtmak” ibareleri etrafında oluşturulan hayal dünyasının eski inançlar ve mitolojiyle bağlantısı ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler


Mitoloji; folklor; kurşun; rasâs; üsrüb; şamanizm

Tam Metin:

PDF

Referanslar


Acıpayamlı, O. (1962). Anadolu’da nazarla ilgili bazı âdet ve inanmalar. Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, XX, 1-2, 1-40.

Ahmedî (2019). İskendernâme. (Haz. Yaşar Akdoğan&Nalan Kutsal). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.

Aksoy, Ö. A. (1998). Atasözleri ve deyimler sözlüğü C. II. İstanbul: İnkılap Yay.

Altun, M. (2017). İbrahim İbn-i Bâlî Hikmetnâme I. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.

And, M. (2008). Minyatürlerle Osmanlı-İslâm mitologyası. İstanbul: Yapı Kredi Yay.

And, M.(2019). 16. yüzyılda İstanbul, kent-saray-günlük yaşam. İstanbul: Yapı Kredi Yay.

Aydemir, Y.(2012). Divan şiirinde kulak çekmeye dair. Turkish Studies, Volume 7/1 (Winter 2012), 3-17.

Aydemir, Y. (2017). Ravzî divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Aydemir, Y. (2018). Vizeli Ramazan Behiştî divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Aydın, G. (2019). Bosnalı Sâbit dîvânı’nın bağlamlı dizini ve işlevsel sözlüğü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi SBE.

Bakır, A. (1997). Ortaçağ İslam dünyasında madenler ve maden sanayi. Belleten Dergisi, Cilt LXI, Sayı 232, (Aralık 1997), 519-596.

Bilkan, A. F. (2011). Nâbî divanı. Ankara: Akçağ Yay.

Campbell, J. (1994). Yaratıcı mitoloji-tanrının maskeleri. (Çev. Kudret Emiroğlu), Ankara: İmge Kitabevi.

Candan, E. (2008). Türklerin kültür kökenleri. İstanbul: Sınırötesi Yay.

Çelebi, İ. (2001). İstirak-i sem, TDVİA, C. XXII, 371-373.

Çelik, A. (2020). Türk kültüründe ‘kulak’la ilgili mitler ve bunların deyimlerdeki izleri. Mitoloji Araștırmaları II (Editör: İbrahim Gümüş). İstanbul: Paradigma Yay.

Çıblak, N. (2004). Halk kültüründe nazar, nazarlık inancı ve bunlara bağlı uygulamalar. Türklük Bilimi Araştırmaları 15 (2004), 103-125.

Çobanoğlu, Ö. (2019). Türk mitolojisinin Orta Asya kökenleri. Türk Edebiyatının Mitolojik Kaynakları (Ed. Ömür Ceylan-Adem Koç). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yay.

Dağlı, Y. ve Kahraman S. A. (1999). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi seyahatnamesi. 2. Cilt, 1. Kitap. İstanbul: Yapı Kredi Yay.

Demirel, H. G. (2005). 18. yüzyıl şairlerinden Belîğ Mehmed Emîn divanı. Yayımlanmış Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi SBE.

Ekici, M. ve Pınar F. (2014). Gelenek, aktarma, dönüşüm ve kültür endüstrisi bağlamında nazar ve nazar boncuğu. Millî Folklor 101 (Bahar 2014), 40-50.

Eliade, M. (1999). Şamanizm (Çev. İsmet Birkan). Ankara: İmge Yay.

Eliade, M. (2000). Demirciler ve simyacılar. (Çev. Mehmet Emin Özcan). İstanbul: Kabalcı Yay.

Eliade, M. (2001). Mitlerin özellikleri (Çev. Sema Rifat). İstanbul: Om Yay.

Ercan, Ö. (2016). Divan şiirini hukukî bakış açısı ile değerlendirmek: suç ve ceza. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15/26, 167-199.

Erzurumlu İbrahim Hakkı (2013). Mârifetnâme (Sadeleştiren: Durali Yılmaz). İstanbul: Ataç Yay.

Fidan, E. (2016). Tarih öncesi dönemlerde Anadolu’da kullanılmış olan maden yatakları. Yer Altı Kaynakları Dergisi, 5/9, 49-59.

İbrahim bin Abdullah (2016). Alâ’im-i cerrâhîn (Haz. Mehmet Gürlek). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.

İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün şamanizm. Ankara: TTK Yay.

Jean T. (1978). 1655-1656’da Türkiye (Çev. Nuray Yıldız). İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.

Kalafat, Y. (2004). Altaylardan Anadolu’ya kamizm-şamanizm. İstanbul: Yeditepe Yay.

Karaköse, S. (2017). Nev’îzâde Âtâyî divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Kaya, B. A. (2011). Atasözleri ve deyimlerin divan şiirinde kullanımı ile divanların bu zöz varlıklarımız bakımından önemi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 6, İstanbul,11-54.

Kazan, Ş. (2005). Klasik Türk şiirinde nazar: göz değmesi. Millî Folklor 68 (Kış 2005), 166-179.

Kılıç, F. (2017). Âşık Çelebi Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Kızıldağ, H.VeKızıldağ, F. (2018). Şaman’dan ocaklı’ya nazar tedavi geleneği. The Journal of Academic Social Science 6/73, 287-294.

Marquez, G. G. (1982).Yüzyıllık yalnızlık. İstanbul: Can Yay.

Mermer, A. (2020). Karamanlı Aynî divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Olgunlu, A. C. (2017). Anadolu’nun sözü. İstanbul: Çalıkuşu Yay.

Onay, A. T. (1996). Eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. Ankara: MEB Yay.

Ögel, B. (2000). Türk kültür tarihine giriş. C. IX. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi. C I, Ankara: TTK Yay.

Polat, İ. (2020). Kurşun dökme geleneği ve ateş kültü ile ilişkisi. Akademik MATBUAT, 4/1, 11-25.

Potapov, L. P. (2012). Altay şamanizmi. (Çev. Metin Ergun). Konya: Kömen Yay.

Radlof, W. (2008). Türklük ve şamanlık. İstanbul: Örgün Yay.

Roux, J. P. (2001). Orta Asya tarih ve uygarlık. İstanbul: Kabalcı Yay.

Saraç, M. A. Y. (2017). Emrî divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Şahin, E. S. (2004). Keçeci-zâde İzzet Molla’nın divanları: Bahâr-ı Efkâr ve Hazân-ı Âsâr. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi SBE.

Şentürk, A. A. (2020). Osmanlı şiiri klavuzu 4. İstanbul: DBY Yay.

Şeylan, A. (2018). İbrahim İbn-i Bâlî Hikmetnâme II. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.

Tarlan, A. N. (1945). Hayâlî Bey Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.

Tosun, E. (2007). Erbilli Âmâ Yusuf Garibî Efendi divanı (İnceleme -Tenkitli Metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi SBE.

Tural, S. (2011). Zâdü’l Meâd (kitabü mevlidü’n-nebi). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.

Varlı, M. (2008). Bidat, hurâfe ve bâtıl inançlar. İstanbul: Ensar Neşriyat Yay.

Yakar, H. İ. (2018). Gelibolulu Sun’î divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Yazıcıoğlu Mehmed (1975). Muhammediye c. I, (Haz. Amil Çelebioğlu), İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.

Yekbaş, H. (2020). Sehî Bey divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.

Yıldırım, A. (2000). Dar ağacında kan sesleri bir celladın anıları. Ankara: Ayyıldız Yay.

Yılmaz, H. (2019). Doğu Türkçesiyle yazılmış ‘Acâyibü’l- Mahlûkât Ve’l- Garâyibü’l Mevcûdât (151 a- 200 b yaprakları) (dil incelemesi-metin- Türkiye Türkçesine aktarım- dizin). Yayımlanmamış Yüksek lisans tezi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi SBE.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.