XVI. Yüzyıl İstanbul’unda Tekke ve Saray Şeyh ve Bânî Arasındaki Yakınlığın Mahiyeti Üzerine Bir Değerlendirme / Dervish Lodge and Palace in the Sixteenth-Century Istanbul an Evaluation on the Nature of the Closeness Between the Sheikh and the Patron

Öz

Bu çalışmada XVI. yüzyılda İstanbul’da inşa edilmiş olan beş adet Halveti tekkesi ele alınmıştır. Bu tekkeleri ayrıcalıklı kılan husus, bânîsinin sarayı/konutu bahçesinde yahut çok yakınında inşa edilmiş olmalarıdır. Yapılacak incelemeyle bânînin sarayıyla tekkenin yakın mekânlarda bulunmasının anlamlandırılması ve bani ve şeyh ilişkisinin çok yönlü olarak irdelenmesi amaçlanmaktadır. Bânîler tekkelerini saray bahçesinde ya da çok yakınında inşa ettirerek Halvetilerle var olan yakınlıklarını daha da takviye etmek ve Halveti tarikatı müntesibi olduklarını açıkça göstermek istemişlerdi. Sözü edilen bânîlerin türbe ve kabirlerinin de tekke içerisinde yer alması bu hususların diğer bir kanıtıdır. Bânîlerin tekke yapısını ve sakinlerini kendilerine bu kadar yakında konumlandırmaları, günlük yaşamları içerisinde dini ve tasavvufi unsurlara daha fazla yer verme arzusunun bir yansıması olmalıdır. Böylece; bânîlerin Halveti şeyhleriyle daha çok bir araya gelebildikleri, zikir ve ayinlere daha fazla katılabildikleri düşünülebilir. Mübarek gün ve gecelerde ise; tekke ve saray ilişkisinin daha da ön plana çıktığı, tarikat erbabının zikir ve ayinlerinin sarayda gerçekleştirilebildiği, vaiz şeyhler tarafından sarayda vaazlar verebildiği ihtimalleri akla gelmektedir. Neticede bânîler günlük yaşantılarını daha fazla dini-tasavvufi unsurlarla bezedikleri gibi, Halvetilerle etkileşimleri sayesinde siyasi ve toplumsal alandaki güçlerini de pekiştirmişlerdir. Buna karşın Halvetiler de bânî sarayının yakınında konumlanmış bir tekkede sakin olmanın sağladığı faydalardan istifade etmişler, güç ve imkânlarını arttırmışlardır.