Geç Dönem Çağatay Türkçesi Çalışmalarına Katkılar: Abdî ve Ferahü’l-Kalb Adlı Eseri / Contributions to Late Period Eastern Turkish Studies: Abdī and His Work Named Farah-Al-Kalb

Öz

Bu makalede daha önce üzerine herhangi bir bilimsel incelemenin yapılmadığı son dönem Doğu Türk (Çağatay) edebiyatının şair ve yazarlarından Abdî ve onun 160 yıl önce yazmış olduğu Ferahü’l-Kalb (1280/1863-64) adlı eseri konu edilmiştir. Öncelikle Doğu Türkçesiyle kaleme alınan bu eserin müellifi Abdî’nin hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve yazma nüshaları üzerinde etraflıca durularak son dönem Doğu Türk edebiyatı çalışmalarına katkıda bulunmak amaçlanmıştır. İkinci olarak da Abdî’nin Ferahü’l-Kalb’indeki belli başlı filolojik hususiyetler fonetik, morfolojik ve leksik açıdan tasnif edilmek suretiyle ele alınmıştır. Böylelikle yine son dönem Doğu Türk yazı dili üzerine yapılacak gramer araştırmalarına yeni dilsel malzemeler sunulmaya çalışılmıştır. Bu kapsam ve amaç doğrultusunda söz konusu eserin Sankt Peterburg Rusya Bilimler Akademisi Doğu Yazmaları Enstitüsü B1015 (846a) numarada kayıtlı olan Arap harfli yazma nüshası temin edilmiş ve üzerine araştırma ve incelemeler yapılmıştır.  Dinî-tasavvufi bir içeriğe sahip olan ve tasavvufi kavramların başarılı bir şekilde kullanıldığı Ferahü’l-Kalb, bu yönüyle Orta Asya İslami Türk yazı dilleriyle dinî-mistik içerikli eser yazma geleneğinin de devamı niteliğindedir. Dolayısıyla bu gelenek içinde eserin yazıldığı tarihî Doğu Türkistan coğrafyasında dönemin ve bölgenin düşünce tarihi üzerine yapılacak olan çalışmalara da katkı sağlanmış olacaktır.