MONDROS MÜTAREKESİNDEN KURTULUŞA KAĞIZMAN’DA ERMENİ TEDHİŞİ (1918-1920) / ARMANIAN TERROR IN KAGIZMAN FROM ARMISTICE OF MONTROSE TO INDEPENDENCE (1918-1920)

Erol YÜKSEL

Öz


93 Harbi sonunda Kağızman ve çevresinin Rus işgaline uğraması ile beraber bölgede Ermeni istekleri artmıştır. Yöredeki Ermeniler, yabancı devletlerinde desteğini alarak bölgede kurulması planlanan Ermeni Devleti’nin bir parçası olarak gördükleri Kağızman’da faaliyetlerde bulunmuşlardır. Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu durum Ermenileri iyice cesaretlendirmiştir. Savaş sonrasında Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı öncesi sınırlarına geri dönmesi ile Elviye-i Selase’de Ermeniler daha rahat hareket imkânına sahip olmuşlardır. Böylesine bir durum karşısında Ermeniler, çeteler aracılığıyla yöre halkını göçe zorlamak amacıyla Müslüman halka mezalime varan uygulamalarla tedhiş hareketlerine girişmişlerdir. Diğer taraftan İngilizlerin Cenub-i Garbi Kafkas Hükümetini dağıtması ile yöre halkının kaderi kendisine kalmıştır. Müslüman ahali maruz kaldığı haksızlıklara karşı yöreyi terk etmek yerine, Ali Rıza Bey öncülüğünde, Millî Şuralar kurmuş ve mahalli teşkilatlanma yoluyla Ermenilere karşı mücadele etmiştir. Bu çalışmada, Kağızman ve çevresindeki Ermeni tedhişinin Türk- İslam ahalisi üzerindeki etkileri ile buna karşı mahalli tepkilerin aydınlatılması amaç edinilmiştir.


Anahtar Kelimeler


Kağızman, Ermeni, Tedhiş, Ali Rıza Ataman Bey.

Tam Metin:

PDF

Referanslar


a. Arşiv Belgeleri

BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi)

BOA. DH. KMS. 35-2/104–20.

BOA. HR. KMS.49-2/50.

BOA. DH. KMS.53/15-25.

BOA. DH. KMS. 53–3/15–22.

BOA. DH. KMS. 53–3/15–23.

BOA. DH. KMS. 53–3/15–44.

BOA. HR. SYS. 2602/223-230.

BOA. HR. SYS.2877/2.

BOA. HR. SYS. 2877/24.

BOA. HR. SYS. 2877/25.

BOA. DH. KMS. 2877/26.

BOA. HR. SYS.2878/30.

BOA. HR. SYS. 2877/55.

BOA. HR. SYS. 2877/73.

BOA. HR. SYS. 2877/75-79.

BOA. HR. SYS. 2877/78.

BOA. HR. SYS. 2877/79.

BOA. HR. SYS. 2878/18–21.

BOA. HR. SYS. 2878/27.

BOA. HR. SYS. 2878/30.

BOA. HR. HU. 2878/66.

b. Telif ve Tetkik Eserler

Arşiv Belgelerine Göre Kafkaslarda ve Anadolu’da Ermeni Mezalimi, C.II (1995), Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.

Askeri Tarih Belgeleri Dergisi (Ekim 1985), Ermeni Belgeleri Özel Sayısı, 34/85: 249-254.

SAKARYA, İhsan (1983), Belgelerle Ermeni Sorunu, Ankara: ATESE Yayınları.

CABBARLI, Hatem (2002, Aralık), “Geçmişten Günümüze Ermenistan’da Azerbaycan Türkleri”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, 4: 122-146.

DAYI, Esin (1997), Elviye-i Selase’de Milli Teşkilatlanma, Erzurum: Kültür-Eğitim Vakfı Yayınları.

DEMİREL, Muammer, (1997), “Osmanlı Belgelerine Göre Iğdır ve Çevresinde Ermenilerin Müslüman Halka Yaptıkları Katliam”, Iğdır ‘Tarihi Gerçekler ve Ermeniler’ Uluslararası Sempozyumu (24–27 Nisan 1995), Ankara: Iğdır Valiliği Kültür Yayınları: 65-69.

DURU, Orhan (1978), Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Yılları, İstanbul: Milliyet Yayınları.

EKREM, Reşat (1934), Osmanlı Muahedeleri ve Kapitülâsiyonlar (1300–1920), İstanbul: Türkiye Matbaası.

ERDOĞAN, Fahrettin (1998), Türk Ellerinde Hatıralarım, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Ermeniler Tarafından Yapılan Katliam Belgeleri (1914-1918), C I-II (2001), Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.

EROĞLU, Mecbure (1999), Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivinden Rusça Belgelere Göre Ermeni Meselesi, Ankara: Kök Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Serisi: 14.

ETHEMOĞLU, Mehmet (1987), Ermeni Terörünün Kısa Tarihi, Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Yayınları.

HARTILL, Leonard Ramsden (1990), Bir Ermeni’nin Anılarında Azerbaycan Olayları (1918–1922), (çev. Sipahi Çataltepe), İstanbul: Kastaş Yayınları.

KARABEKİR, Kazım (2000), 1917–1920 Arasında Erzincan’dan Erivan’a Ermeni Mezalimi, (hzl. Ömer Hakan Özalp), İstanbul: Emre Yayınları.

__________ (1994), Kürt Meselesi, (hzl. Faruk Özerengin), İstanbul: Emre Yayınları.

KARTAL, Kınyas (1987), Erivan’dan Van’a Hatıralarım, Ankara: Anadolu Basın Birliği Genel Merkezi Başkanlığı Yayınları.

KIRZIOĞLU, M. Fahrettin (1958), Kars ili ve Çevresinde Ermeni Mezalimi (1918–1920), Ankara: Kardeş Matbaası.

__________ (1953), Kars Tarihi, İstanbul: Işık Matbaası.

__________ (1949.01.15), “Kağızmanlı Mehmet Bey”, Kars: 1.

KURAT, Yuluğ Tekin (1968), Henry Layard’ın İstanbul Elçiliği (1877–1880), Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.

KÜÇÜK, Sait (2007), Kağızman’da Yaşanan Rus Zulmü ve Ermeni Mezalimi, Ankara: Omay Ofset.

McCARTHY, Justin (1989), Ölüm ve Sürgün, (çev. Bilge Umar), İstanbul: İnkılâp Kitabevi.

ÖKE, Mim Kemal (1991), Ermeni Sorunu (1914–1923), Ankara: TTK Basımevi.

TANSEL, Selahattin (1991), Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, C. II, İstanbul: MEB Yayınları.

c. Tezler

DİLEK, Mehmet Sait (2001), Ali Rıza Ataman Bey, Erzurum: Atatürk Üniversitesi AİİT Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

KIZILKAYA, Oktay (2005), Mondros Mütarekesi’nden Kurtuluş’a Iğdır ve Civarında Ermeni Tedhişi (30Ekim 1918–14 Kasım 1920), Kars: Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

TURAN, Refik (1999), Gümrü, Moskova ve Kars Antlaşmalarında Iğdır ve Nahcivan, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.