MACAR TÜRKOLOG VÁMBÉRY’NİN TÜRKİSTAN SEYAHATİNDE “BÜYÜK OYUN” UN İZLERİ _Orijinal Fotoğraflarla Birlikte_ / TRACES OF “THE GREAT GAME” IN THE TURKESTAN TRAVEL OF HUNGARIAN TURCOLOGIST VÁMBÉRY _ Together with the Original Photos_

Öz

Doğu ve Batı’yı birleştiren Orta Asya, kendi kökenlerini arayan Macarlar açısından çok önemli bir araştırma alanı olmuştur.

Orta Asya’da ise XIX. Yüzyılın sonlarına doğru Macaristan’da Türkolojinin gelişme kaydettiği dönemde, nüfuz alanları yaratmak isteyen İngiltere ve Rusya arasında bilimsel literatürde ‘’ Büyük Oyun’’ olarak adlandırılan siyasi ve ekonomik rekabet sürüyordu.

Macaristan’da Türkolojinin kurucusu olan Macar Türkolog Ármin Vámbéry de ‘’Büyük Oyun’a ‘’dâhil oldu.  Orta Asya ‘ya seyahat ederek hazırladığı raporları, İngiltere’ye verdi. Vámbéry’nin Orta Asya Seyahatnamesi’nde oryantalizmin izleri, Rusya’ya karşı İngiliz emperyalizmini Orta Asya konusunda desteklemesinin bir sonucu idi. Onun Türkoloji Bölüm Başkanlığını elde etmesinin ya da Rusya’nın Panslavizm politikasına karşı Pantürkizmi ilan etmesinin geri planında İngiltere desteği vardı. Vámbéry’ye karşı, Rusların onun Orta Asya seyahatini yalanlamaları, İngilizlerin ise onu desteklemeleri İngiliz –Rus çekişmesinin bir Macar Türkoloğun şahsında tebarüz etmesi demektir.

Bu çalışmanın amacı, henüz Macar arşiv belgelerine ve diğer Macar kaynaklarına dayanılarak pek araştırma yapılmamış olan adı geçen konuda, büyük ölçüde bunlardan yararlanılarak, Vámbéry’nin Orta Asya seyahatinden hareketle, İngiliz Rus çekişmesinin zaman zaman da ittifakının izleri sürülerek, Macar Türkologların Orta Asya çalışmalarıyla  “Büyük Oyun ”a dâhil oldukları ve bunun sonuçlarından İngiltere ile Rusya’nın zaman zaman ittifak yaparak yararlandıkları şeklinde açıklanabilecek muhtemel bulguları, tarih disiplininin yöntemi kullanılarak, İngiltere ile Rusya’nın Orta Asya politikası bağlamında değerlendirmektir.

Ayrıca Orta Asya’ya giden seyyahlardan kalan orijinal Türkistan fotoğraflarından örnekler sunulacaktır.