YÛSUF HAKÎKÎ BABA’NIN ŞAİR VE ŞİİR ANLAYIŞI / THE CONCEPTION OF POET AND POETRY OF YUSUF HAKIKI BABA

Öz

Poetika, şâirlerin şiirlerini oluştururken bağlı bulundukları şiir geleneği veya ekolünün kurallarını ihtivâ eden bir terimdir. Her şâirin, bağlı bulunduğu şiir geleneğini irdeleyerek şiir anlayışına yönelik çalışmaların yapılması, şâirlerin aynı zamanda zihin dünyâlarını ortaya çıkarmak adına önem arz etmektedir. Dîvân şiirine bakıldığında poetika konusu; tezkireler, dîvân dîbâceleri, bazı mesnevîlerin ilgili bölümleri, kasidelerin fahriye bölümleri, gazellerin mahlas beyitleri ile bazı poetik unsur barındıran beyitler üzerinden incelenebilmektedir. Şâirler, dîvânlarında şiirlerinin güzelliğini ve etkileyiciliğini vurgulamak için türlü sanatlar ile oldukça fazla sayıda mazmûna başvurmuşlar, böylece şiir ve şâire dâir görüşlerini eserlerine yansıtmışlardır.

Osmanlı şâirinin dünyaya bakışını ve dolayısıyla da şiirine hâkim olan tasavvûfî bakış açısını ortaya koyan eserler, aynı zamanda Osmanlı toplumunun zihniyet dünyasını yansıtmaktadır. Mutasavvıf şâirler, her şeyden önce şiirde mânânın olması gerektiğini belirtmişler ve bu eksende hareket ederek eserlerini oluşturmuşlardır. Şâirler, şiirlerinin lafza bakılarak anlaşılamayacağını, mânâ gözüyle şiire bakan âriflerin şiiri anlayacaklarını dile getirmişlerdir. Bu meyânda her bir sûfî şâirin şiir ve şâire bakışı incelenmeli ve özelden genele giden bu yolda Osmanlı tasavvuf şiirinin poetikası bir bütün hâlinde ortaya konulmalıdır.

Bu çalışmada, mutasavvıf bir şâir ve aynı zamanda Bayramî-Melâmîliğinin Aksaray’daki temsilcisi konumunda olan Yûsuf Hakîkî Baba’nın şâir ve şiir anlayışına yönelik mülâhazaları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu vesile ile şâirin dîvânı, kasidelerinin fahriye bölümleri, gazellerinin makta beyitleri ile poetik nitelikli diğer beyit ya da bentleri bakımından taranmış, tespit edilen örnekler çalışmamıza ışık tutmuştur. Yûsuf Hakîkî Baba’nın şâir ve şiir anlayışının tespitine yönelik olan bu çalışma, Bayramî-Melâmîliğinin mümessili olan bir şâirin gözüyle şiir ve şâirin nasıl tanımlandığını ortaya koymayı amaçlamaktadır.