İKİ KULE BİR EFSANE: BURANA VE İSTANBUL KIZ KULELERİ / THE TWO TOWERS - ONE LEGEND: THE BURANA TOWER AND THE MAIDEN’S TOWER OF ISTANBUL

Hüseyin SATICIOĞLU

Öz


Tarihi süreç içerisinde çeşitli sebeplerden dolayı dünyanın farklı yerlerine göç eden Türk halkları, yurt tuttukları yeni coğrafyalarda farklı milletlerle ve kültürlerle karşılaşmışlardır. Bu sayede geniş bir kültür ve folklor alışverişi yaşanmıştır. Türkler, yeni yurtlarına inançlarını ve kültürlerini de taşıyarak bunları yer adlandırmalarında kullanmışlardır. Yeni vatanlarında karşılaştıkları bazı toponimik efsaneleri kendilerine uyarladıkları gibi ata yurtlarından taşıdıkları efsaneleri de yeni karşılaştıkları yerlere atfetmişlerdir. Bu sayede yeni yurtlardaki mimari yapılara ve coğrafi şekillere yeni adlar verilirken yeni efsaneler de oluşturularak onlara yeni bir ruh ve kimlik kazandırılmış, böylece toponimik efsaneler coğrafyanın vatanlaştırılmasına katkı sağlamıştır. Toponimik efsanelerin oluşumunda sadece anlatıcıların değil; coğrafi şekillerin veya mimari yapıların özelliklerinin, sosyal çevrenin, tarihi ve güncel kullanımın da büyük rolü vardır. Söz konusu çalışmada Kırgızistan’ın Çüy bölgesindeki “Burana Kulesi” ve Türkiye’nin İstanbul şehrindeki “Kız Kulesi”nin öncelikle tarihi, işlevsel ve mimari özellikleri ele alınmıştır. Bu mimari eserlere atfedilen efsaneler metin merkezli kuramlardan değişken ve değişmezleri esas alan yapısal çözümleme yöntemi ve bağlam merkezli kuramlardan işlevsel halkbilim yaklaşımı (antropolojik yöntem) çerçevesinde incelenerek olay örgüsü, içerik ve şahıs kadrosu açısından karşılaştırılmıştır. Değerlendirmeler sonucunda elde edilen bilgiler doğrultusunda bahsi geçen efsanelerin ortak ve farklı yönleri açıklanmaya çalışılmıştır.

Coğrafi olarak birbirine uzak, son yüzyıllarda farklı tarihi süreçlerden geçmiş, farklı siyasi sınırlara ve yaşam şartlarına sahip olan Kırgızistan ve Türkiye Türklerinin Burana Kulesi ve İstanbul Kız Kulesi efsanelerindeki benzerlikler oldukça dikkat çekicidir.


Anahtar Kelimeler


folklor, efsane, kule, Burana Kulesi, Kız Kulesi

Tam Metin:

PDF

Referanslar


ACALOĞLU, Arif - BEYDİLİ, Cǝlal (2005), Əsatirler, Əfsanǝ vǝ Revayǝtler, Bakü: Şǝrq Qerb.

ASANOV, Üsön (2004), Kırgızstandın Geografyası, Bişkek: Mamlekettik Til cana Entsiklopediya Borboru.

BARTOLD, Vasili (2004), Orta Asya Türk Tarihi Dersleri, (hzl. Hüseyin Dağ), İstanbul: Çağlar Yayınları.

BARTOLD, Vasili (2010), Orta Asya Tarih ve Uygarlık, (çev. D. Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.

BAYKARA, Tuncer (2004), "Türkistan'dan Gelen Bir İsim ve Efsane: Kız Kulesi", Üsküdar Sempozyumu I, Cilt I, 23-25 Mayıs 2003, Üsküdar Belediye Başkanlığı, İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı Üsküdar Araştırmaları Merkezi: 332-336.

BUYAR, Cengiz (2017), "İlk Türk-İslam Şehirlerinden Biri Olarak Balasagun", Türk Tarihine Dair Yazılar, Ankara: Gece Kitaplığı, 1. bs.

BRUDNİY, Dimitri - EŞMAMBETOV, Kasımbek (2017), Kırgız Masalları ve Efsaneleri, (çev. Cengiz Buyar - İlmira Ragibova), İstanbul: Bilge Kültür Sanat.

CARNOY, Henry - NICOLAIDÈS Jean (1894), Folklor de Constintinople, Paris.

ESİN, Emel (1978), İslamiyetten Önceki Türk Kültür Târihi ve İslâma Giriş, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.

FEDAKAR, Pınar (2013), “Evliya Çelebi’nin İzinde İzmir’in İmgeleri”, Kent ve Seyyah: Evliya Çelebi’nin Gözüyle İzmir ve Çevresi-II, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 1. bs.

GÜFTAR, Gencinei - ZİYA, Ferhengi (1984), Farsça-Türkçe Lûgat, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

İNAN, Abdülkadir (1986), Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

KAFESOĞLU, İbrahim (1998), Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.

KAMBARALIEVA, Uulkan (2015), Eldik Ulamıştar cana İkayalar Körköm Çıgarmalarda cana Filmderde, Bişkek: Kırgızça Süylöşölü.

KANİMETOV, Abdılda ve Esenalieva, Gülcamal (2014). "Karahaniler Dinastiyasının Kelip Çıgışı". İzvestiya Vuzov (4): 107-109.

MINORSKY, Vladimir (1937), Hudûd Al-Âlam-The Regions Of The World, Londra: Oxford University Press.

ÖRNEK, Sedat Veyis (1968), “Etnolojinin Tarihçesi, Başlıca Ekolleri, Görevleri”, Antropoloji (4): 165-193.

PROPP, Vladimir (1985), Masalın Biçim Bilimi, (çev. Mehmet Rifat - Sema Rifat), İstanbul: Kent Basımevi.

SARI, Eren (2016), Efsaneler, Antalya: Nokta E-book Publishing.

SEZEN, Tahir (2006), Osmanlı Yer Adları, Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.

T.C. Üsküdar Belediyesi. (03.02.2017). "Kız Kulesi", Erişim tarihi: 03.02.2017, https://www.uskudar.bel.tr/tr/main/pages/kiz-kulesi/35

TÖRÖKANOV, Esenkul (1989), Respublikalık Arheologiya-Arhitekturalık Burana Muzey-Kompleksi, Bişkek: Tarıh cana Madaniyat Estelikterin Korgoonun Kırgız Respublikalık Koomu.

TÜRKHAN, Mehmet Sait (2008), "XVIII. Yüzyılda Kız Kulesi". Üsküdar Sempozyumu V, Cilt I, 1-5 Kasım 2007, Üsküdar Belediyesi, İstanbul: Üsküdar Belediye Başkanlığı Üsküdar Araştırmaları Merkezi, 653-664.

ÜREKLİ, Muzaffer (2018), "Kırgızistan’daki Eski Yerleşim Yerleri ve Tarihî Kalıntıların Değerlendirilmesi: Balasagun, Ak-Beşim, Sarıg (Krasnaya-Reçka)", Osmanlı Mirası Araştırmaları (OMAD), (5) 11: 203-215.

YAKUPOĞLU, Cevdet (2010), "Türkistan’ın Büyük Türk Boylarından Çiğiller ve Anadolu’da İskân İzleri", Tarih Araştırmaları, (29) 47: 103-136.

YILDIZ, Bilal (2014), "Balasagın-Burana Açık Hava Müzesi ve Arap Harfleriyle Yazılmış Mezar Taşları", Tarih Okulu, (XVIII) 7: 193-194.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.