KAŞKAY TÜRKÇESİNDE GENİŞ ZAMAN ÇEKİMİNDE GELİŞEN BİÇİMLER / MORPHEMS DEVELOPING AT AORIST IN KASHKAY

Talip DOĞAN

Öz


Kaşkay Türkçesinin geniş zaman çekiminde asıl biçimlerin yanında bir de fiillerin sonundaki ünsüzlere göre gelişmiş olan biçimler vardır. Bu biçimlerin ortak özelliği, 1. ve 2. şahıslarda görülmesi ve ünsüz benzeşmeleriyle ortaya çıkmış olmasıdır. Söz konusu biçimler, 1. ve 2. şahıslara göre sırasıyla -lAm, -lAŋ, -leg, -lAŋIz, -lAyIz; -rAm, -rAŋ, -reg, -rAŋIz, -rAyIz ve -dAm, -dAŋ, -dAK, -dAŋIz, -dAyIz’dır. 

 

Kaşkay Türkçesinde /l/’li biçimler, sonunda /l/ ünsüzü bulunan fiillerden sonra meydana gelir. /r/’li biçimler, /r/ ünsüzüyle biten fiillerden sonra kullanılır: gellem (< *gelrem < gelerem) ‘gelirim’, vurram (< vuraram) ‘vururum’ gibi. Kaşkay Türkçesinin karakteristik bir özelliği olarak öne çıkan /d/’li biçimler ise çoğunlukla /d/, /l/, /n/, /ş/, /t/, /v/ gibi diş, diş-damak, diş-dudak ünsüzleriyle biten fiillerden sonra kullanılmaktadır. Bu tür ünsüzlerle (diş ünsüzleriyle) biten fiillerden sonra geniş zaman eki -Ar geldiğinde geniş zaman ekinin ünlüsü düşer. Daha sonra fiilin sonunda yer alan diş ünsüzleriyle geniş zaman ekinin ünsüzü /r/ arasında ilerleyici benzeşme olur. Bu benzeşmenin sonucunda da /d/’li biçimler oluşur: düşdem (< *düşrem < düşerem) ‘düşerim’ gibi. Kaşkay Türkçesinde bu biçimlerin /d/ ünsüzlü olarak kalıplaşmasında, 1. ve 2. şahıslarda -dXm, -dXŋ, -dXK, -dXŋXz ~ -dXyXz biçimleriyle kullanılan görülen geçmiş zaman çekimi etkili olmuş görünmektedir.


Anahtar Kelimeler


Türk ağızları, Kaşkay Türkçesi, geniş zaman eki.

Tam Metin:

PDF

Referanslar


ANAVRIAN AGHDAM, Akbar (2009), Kaşkay Türklerinde Atasözleri, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.

ATAİZİ, Dilek Erenoğlu (2016), Kaşkay Türklerinin Dili, Ankara: TDK Yayınları.

ATICI, Abdulkadir (2015), Sungur Türkçesi. Ses ve Şekil Bilgisi, Konya: Eğitim Yayınevi.

BATUR, Zehra (2016), Kaşkay Şairi Mansur-Şah Muhammedî ve Şiirleri (Transkripsiyon-Metin-İnceleme-Seçme Sözlük), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya.

CSATÓ, Éva Ágnes (2001), “Present in Kashkay”, Turkic Languages 5, 104-119.

ÇELİK, Muhittin (1997), Kaşkay Türkçesi (Giriş, İnceleme, Metinler, Sözlük), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Malatya.

ÇELİK, Muhittin (2014), Kaşkay Türkçesi Metinleri, Ankara: Gece Kitaplığı.

DEMİR, Nurettin (1996), “Güneybatı Anadolu Ağızlarında Kullanılan Şimdiki Zaman Eki -ik gelir”, Uluslararası Türk Dili Kongresi 1992 (26 Eylül 1992 -1 Ekim 1992), Ankara, 43-56.

DOERFER, Gerhard (2006), “Irano Turkic”, Turkologıca 62 (ed. Lars Johanson ve Christiane Bulut), Wiesbaden: Harrossowitz, 93-113.

DOĞAN, Talip (2010), Urmiye Ağızları, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kırıkkale.

DOĞAN, Talip (2018), “Konya Yerli Ağzında Odaksıl Şimdiki Zaman İşaretleyicileri”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 45, Bahar, 55-76.

ENKİN, Emel (2011), Kaşkay Türkçesinde Farsça Etkisi (Allıncak Ulduzu’na Göre), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.

ERCİLASUN, Ahmet Bican (2007), “Geniş Zaman Ekine Dair Bazı Düşünceler”, Makaleler. Dil-Destan-Tarih-Edebiyat, (haz. Ekrem Arıkoğlu), Ankara: Akçağ Yayınları, 359-363.

ERDAL, Marcel (2004), A Grammar of Old Turkic. Leiden, Boston: Brill.

GÜNDÜZ, Mehmet (2010), Kaşkay Atasözlerinde Ad Aktarmaları, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya.

HELVACIOĞLU, İrem (2012), Uzak Yol Şiir Toplusu-Ersalan Mirzayi (Metin-İnceleme-Sözlük), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.

Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri I -Fiil-Basit Çekim (2006), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

KORKMAZ, Zeynep (1996), Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.

REZAEI AMALEH, Moslem (2016), Kaşkay Türklerinden Mansur Muhammedi’nin Şiirleri (İnceleme-Metin-Sözlük), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

SEFERİ KEŞKÜLLÜ, Ayvazullah (2010/1389), Yettim Yel, Şiraz: Hemara Yayınları.

TÜRK, Vahit (1999), “Türkçede Şimdiki Zaman Kavramı, Çekimleri ve Ekleri”, TDAY Belleten 1996, Ankara, 291-340.

YAGHOOBİ, Valiollah (2011), Bir Kaşkay Türk Şiiri Antolojisi: Ḳaşḳā’i Şiʽri yā Āsār-i Şuʽarā-yi Ḳaşḳā’î, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.