MANAS DESTANINDA TÜRKLER İÇİN KULLANILAN SAYI İSİMLERİYLE KURULMUŞ EPİTETLER VE ‘UÇAN/UÇAN TEŊİZ’ EPİTETİ / EPITHETS ESTABLISHED WITH NUMBER NAMES USED FOR TURKS AND 'UÇAN /UÇAN TEŊİZ' EPITHET IN MANAS EPIC

Nurdin USEEV

Öz


Dünyanın en büyük destanlarından biri olarak bilinen Manas Destanının S. Orozbakov, Togolok Moldo, Cusup Mamay varyantlarında Türk adı geçmekte ve Kazak, Kırgız, Türkmen, Karakalpak, Kıpçak vd. Türk boy ve topluluklarının genel adı olarak kullanılmaktadır.  İşte bu genel Türk halkı için destanda değişik epitetler kullanılmıştır. Bilindiği gibi epitetler bir nesnenin, insanın, olayın ve kavramın sıfatlarını, kökenlerini, başkalardan farklı özelliklerini yansıtarak özelleştiren kelimeler ya da kelime grupları olduğu için destanda Türkler için kullanılan epitetleri incelemek Türkiyat araştırmaları için büyük önem arz etmektedir. Çünkü bu epitetler Manas Destanında anlatılan Türk halkının değişik özelliklerini yansıtmaktadır. Dolayısıyla makalemizde Türkler için kullanılan ve sayı isimleriyle yapılmış epitetler ve Togolok Moldo varayantında geçen uçan/uçan teŋiz epiteti ele alınarak bu epitetlerin yansıttığı değerler çıkarılmaya çalışılmıştır. Sayı isimleriyle kurulmuş epitetlerin Türklerin boy yapısı ile ilişkili olup sayı bakımından çokluğunu yansıttığı ileri sürülmüştür. Uçan kelimesinin de büyük gemi anlamına geldiği tespit edilerek Türklerin çokluğunu değişik bir şekilde yansıttığı anlaşılmıştır

Anahtar Kelimeler


Manas Destanı, Türk adı, epitet, uçan, sayı, kırk

Tam Metin:

PDF

Referanslar


Abdrakunov, T. (1990). Babalardan Kalgan Söz, Frunze.

Akmataliev, A. (2005). Manas Dastanında Türk Sözünün Maanisi. Türk Tsivilizatsiyasının Düynölük Tsivilizatsiyalar İçindegi Ordu: II El Aralık Kongress. Bişkek, s. 497-500.

Akmataliev, A. vd., (2015). Manas. Sagımbay Enstiklopediyası, Bişkek.

Başgöz, İ. (1998). Dede Korkut Destanında Epitetler, Millî Folklor, Sayı 37, Çev. Nebi Özdemir, s. 23-35.

Bekki, S. (2012). Türkiye’de Epitetler Üzerine Yapılan Çalışmalar ve Köroğlu’nun Bir Şiirinin Tahlili, Millî Folklor, Sayı 95, s. 202-214.

Çobanoğlu, Ö. (2015). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği, 4. Baskı, Ankara.

DLT: Divanü Ligat-it-Türk Tercümesi I, II, III, IV (çev. Besim Atalay), 1998, 4. Baskı, Ankara.

Gabithanulı, K. (2006). Kazak Mifologiyasınıŋ Tildegi Körinisi, Almatı.

Garmaeva, A. E., (2009), Çislovaya Simvolika v Mongol’skih Yazıkah, Avtoreferat Na Soiskaniye Uçenoy Stepeni Kandidata Filologiçeskih Nauk, Ulan-Ude.

Geyikoğlu, H. (2001). Tarih Açısından Manas Destanı ve Sovyetler Birliği’ndeki Türklerin Milli Duygularına Etkisi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 6, s. 201-207.

Güvenç, A. Ö., (2009). Kırk Sayısının Halk Edebiyatı Ürünlerinde Kullanımı Üzerine Bir İnceleme. Atatürk Üniversitesi Türkiyet Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 41, s. 85-98.

Klyaştornıy, S. G., (1964). Drevnetyurkskiye Runiçeskiye Pamyatniki Kak İstoçnik Po İstorii Sredney Azii, Moskova: Nauka.

Mamay, C. (1995). Semetey. II. kitap (haz. Kırbaşev K). Bişkek: Kırgız Bilimler Akademisi yayınları.

Mamay, C. (2010). Manas. Ürümçü, Şinjaŋ El Basması.

Maslova, V. A. (2004). Kognitivanya Lingvistika, Minsk.

Moldo, T. (2017). Manas. Baatırdık Epos (haz. Sooronov, O). Bişkek: Kırgız Bilimler Akademisi yayınları.

Muratova, R. T. (2009). Simvolika Çisel V Başkirskom Yazıke, Avtoreferat Na Soiskaniye Uçenoy Stepeni Kandidata Filologiçeskih Nauk, Ufa.

Orozbakov, S. (1995). Manas: Baatırdık Epos, III. kitap, (haz. Musaev, S. vd.,), Bişkek: Kırgız Bilimler Akademisi yayınları.

Orozbakov, S. (2006). Manas: Baatırdık Epos, V. kitap, (haz. Musaev, S. ve Mederalieva, C.), Bişkek: Kırgız Bilimler Akademisi yayınları.

Ögel, B. (1991). Türk Kültürüne Giriş, Türklerde Köy ve Şehir Hayatı (Göktürklerden Osmanlılara), Cilt I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

Ögel, B. (1993). Türk Mitolojisi. (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), I. cilt, Ankara.

Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi. (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), II. Cilt. Ankara: TTK Yay.

Polivanov, E. D. (1936). Vvodnıye Zameçaniya K Perevodu ‘Manasa’. Literaturnıy Uzbekistan. Sayı 2, s. 145.

Sultanov, İ. T. (1977). Opıt Analiza Traditsiyonnıh Spiskov 92 ‘Plemyon İlatiya’. Srednyaya Aziya v Drevnosti i Srednevekovye (Editörler: B. G. Gavurov ve B. A. Litvinskiy), Moskova: Nauka, s. 165-176.

Şeriyev, C. ve Muratov, A. (1994). Kırgız Adabıyatı, Terminderdin Tüşündürmö Sözdügü, Bişkek.

Tenişev, E. R vd., (2001). Sravnitel’no-İstoriçeskaya Grammatika Tyurkskih Yazıkov, Leksika, genişletilmiş II. baskı, Moskova, Nauka.

Useev, N. (2016). Manas Destanında Türkü Til Kavramı, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 41, (Bahar/Spring 2016), s. 203-223.

Useev, N. (2017). “Manas” Eposu cana Orhon-Enesay Cazma estelikteri: Tildik Okşoştuktar menen Kaarmandar Paralleli, Bişkek: KR Prezidentine Karaştuu Uluttuk Mamlekettik Til Komissiyası, KTMÜ.

Useev, N. (2018a). Manas Destanında Türk Adı, Uluslararası Türk Dünyası Aşıklık Geleneği Çalıştayı (3-4 Mayıs, 2017, Bişkek,) Bildirileri, Bişkek: KTMÜ, 2018, s. 106-129.

Useev, N. (2018b). Manas’ın Hayvanlarla İlişkin Epitetleri, 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi (20-23 Kasım, 2017, Ordu) Bildirileri, Türk Halk Edebiyatı, Ankara, s. 435-451.

Yıldız, N. (1995). Manas Destanı’nda Hoşgörü. Millî Folklor, Sayı 26, (Yaz), s. 47-50.

Yuldıbaeva, G. V. (2011). Epitetı v Başkirskom Narodnom Epose ‘Ural Batır’, Vestnik Çelyabinskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Filologiya, İskusstvovedeniya, Sayı 54, s. 150-153.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.