ÇAĞATAY TÜRKÇESİNİN SON DÖNEMİNE AİT BİR ŞECERE METNİ VE DİL ÖZELLİKLERİ / A GENEALOGY TEXT FROM THE LAST PERIOD OF CHAGATAI TURKIC AND ITS LANGUAGE FEATURES

Öz

Öz

Türk dili 15. yüzyıl başından 20. yüzyılın ilk yıllarına kadar doğuda Çağatay Türkçesi batıda Osmanlı Türkçesi adıyla varlığını sürdürmüştür. Aşağı yukarı 20. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren de bugünkü Türk yazı dillerinin şekillenme süreci ile karşı karşıya kalınmıştır. Bu süreç, siyasî istikrara bağlı olarak Türk dilinin Batı kolunda daha kesintisiz ve istikrarlı olmuş; buna karşın Doğu kolunda ise devlet erkinin kaybolması ile birlikte bir mahallîleşme ve ortak yazı dili zemininin bozulması ile sonuçlanmıştır. Bu durumun dil üzerindeki etkilerini, Çağatay Türkçesinin çöküş dönemi olarak da kabul edilen 17-19. yüzyıllar arasındaki metinlerde takip etmek mümkündür.

İncelemeye konu olan bu metin 1719 tarihli küçük bir neseb-namedir. Konusu Edige’nin büyük atası olan ve Nogaylar arasında Baba Tükles adıyla bilinen Sadr Ata’nın nesebi üzerinedir. Eserin yazarı veya müstensihi Nurullâh bin ‘Ubeydullâh es-Sıddîk el-Hârizmî’dir. Bu isim hakkında kaynaklarda herhangi bir bilgi mevcut değildir. Metin, Berlin'deki Staatsbibliothek zu Berlin-Preussischer Kulturbesitz kütüphanesinde, Abu'l-Ghāzī’nin Šeğere'i Türki adlı eserinde kayıtlıdır. Eserin dili Çağatay Türkçesi ile yeni yazı dilleri arasında geçiş özelliği göstermektedir. Zengin bir dil malzemesine sahiptir.

Abstract

From the beginning of the 15th century to the first years of the 20th century, Turkish language, continued its existence under the name of Chagatai Turkic in the East and Ottoman Turkic in the West. Approximately from the first quarter of the 20th century, it was bold face to face with the formation process of the modern Turkish literary language. Depending on the political stability, this process was more uninterrupted and stable in the Western branch of the Turkish language; on the other hand, it resulted in the eastern branch, with the disappearance of the state power, with a localization and the deterioration of the common written language. It is possible to follow the effects of this situation on the language. In the texts between 17th and 19th centuries, it was accepted as the collapse period of Chagatai Turkic.

This text is a small genealogy dated 1719, the subject of the study. Its subject is on the pedigree of Sadr Ata, known as Baba Tukles, among the Nogais and the great ancestor of Edige. Nurullâh bin ‘Ubeydullâh es-Sıddîk el-Hârizmî is the author or copyist of the work. There is no information about this name in the sources. The text is registered in the Staatsbibliothek zu Berlin- Preussischer Kulturbesitz library in Berlin, in the Šeğere'i Turki of Abu'l-Ghāzī. The language of the text shows the transition feature between Chagatai Turkic and contemporary writing languages. From this perspective, it has a rich language material.