HİCİV VE MİZAH AÇISINDAN 19. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA İSTANBUL SOKAKLARINDA TEMİZLİK-DÜZEN SORUNLARI / THE SANITATION AND ORDER PROBLEMS IN ISTANBUL STREETS DURING THE SECOND HALF OF THE 19TH CENTURY IN TERMS OF HUMOUR AND IRONY

Öz

Avrupa’da ilk olarak İngiltere özelinde 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ortaya çıkan Sanayi Devrimi, yaklaşık bir asır sonra küresel etkiler meydana getirecek bir boyut kazanmıştır. Pek çok yönü olan modern çağın ortaya çıkardığı etkilerden biri de nüfus artışı ve yoğunluğuna paralel olarak temizlik sorunları karşısında bireyin daha yaşanılır kent hayatına olan isteğini kuvvetlendirmesidir. Devletler, değişen çağın olumsuz yansımalarıyla yine koşulların sunduğu imkânlardan faydalanarak çözüm bulmaya çalışmışlardır.

Osmanlı Devleti de modernleşme hareketleri kapsamında başta payitaht İstanbul olmak üzere Avrupa örneğinde daha yaşanılır kentler inşa etme yönünde düzenlemeler yapmıştır. Bu kapsamda kurulan Şehremaneti, öncelikle gayrimüslim ve Frenk nüfusuyla öne çıkan Beyoğlu’nda beledî hizmetleri uygulamaya başladı. Daha sonra genişletilen beledî birimlerle sokakların temizliği, düzeni, genişletilmesi gibi hizmetler yerine getirilmeye çalışıldı. Konuyla ilgili klasik ve modern dönemde şehrin temizliğinin çeşitli yönlerini ele alan çalışmalar bulunmaktadır. Bu çalışma, 19. yüzyılın ikinci yarısında İstanbul örneğinde modern kentler inşasına yönelik başlatılan beledî hizmetlerin toplumdaki yansımalarını gazete, hatırat ve seyahatnameler ışığında eleştiri, hiciv ve mizah odaklı bir yaklaşımla belirlemeyi amaçlamaktadır. İnceleme dönemi, aynı zamanda İstanbul basınının oluşup çeşitlendiği, temizlik ve düzen sorunlarının tartışılmaya başlandığı bir zaman dilimini yansıtmaktadır. Bu doğrultuda toplumu oluşturan bireyin kendisini çepeçevre saran sorunlara karşı duyarsız kalmayarak şikâyet ve önerilerini basın aracılığıyla dile getirdiği görülmektedir.