E-postama gönder MANZUM MENZİLNÂME TÜRÜNE BİLİNMEYEN İKİ ÖRNEK: PÎRÎZÂDE MEHMED SÂHİB VE SEYYİD MEHMED HÂKİM’İN MENZİLNÂMELERİ / TWO UNKNOWN SAMPLES OF VERSE MENZILNAME: MENZILNAMES OF PIRIZADE MEHMED SAHIB AND SEYYID MEHMED HAKIM
Öz
Klasik Türk edebiyatı geleneği dâhilinde vücut bulan semtiyye, mesâir, sahilnâme, seyahatnâme ve bilâdiyye gibi yerleşim yerleri hakkında yazılan türlerden biri de menzilnâmelerdir. Menzilnâmeler, çeşitli yerleşim yerleri arasında yapılan yolculuklarda konaklanılan menziller hakkında kaleme alınmış olan eserlerdir. Edebiyatımızda bu türde yazılan eserlerin büyük bir çoğunluğu hac menzilnâmesi olup hac yolculuğu esnasında konaklanılan menziller hakkında bilgi vermektedir. Ancak Pîrîzâde Mehmed Sâhib Efendi ve Seyyid Mehmed Hâkim Efendi tarafından kaleme alınan ve çalışmamızın da mihverini oluşturan eserler, muhteva itibarıyla birer hac menzilnâmesi olmayıp biri İstanbul-Selanik, diğeri ise İstanbul-Trapoliçe arasında yer alan menzilleri ihtiva etmektedir.
Selanik Menzilnâme’si Pîrîzâde Mehmed Sâhib Efendi (öl. 1162/1749)’nin Selanik kadısı olarak atanması üzerine çıkmış olduğu yolculuktaki konakladığı menziller üzerine kaleme alınmıştır. İki yazma nüshası bulunan eser, kaside nazım şekliyle yazılmış olup 80 beyitten müteşekkildir. Şair, Küçükçekmece’den başlayarak Selanik’e kadar 22 menzilin ismini zikretmiştir.
Trapoliçe Menzilnâmesi ise 18. yüzyıl şair ve tarihçilerinden Seyyid Mehmed Hâkim Efendi (öl. 1184/1770) tarafından kaleme alınmıştır. Üç yazma nüshası bulunan ve kıt‘a nazım şekliyle yazılmış olan bu menzilnâme, 17 beyittir. Eserde Çekmece’den başlayarak Trapoliçe’ye kadar olan 25 menzilin ismi ayrıntıya girilmeden sanatlı bir üslupla zikredilmiştir.
Bu çalışmada öncelikle menzilnâme türü ve bu türde yazılmış olan eserler hakkında bilgi verilmiş; ardından Selanik ve Trapoliçe menzilnâmelerinin şekil ve muhteva özellikleri üzerinde durularak birtakım değerlendirmelerde bulunulmuştur. Çalışmanın sonunda ise iki eserin çeviriyazılı metnine yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Tam Metin:
PDFReferanslar
Afyoncu, E. (2000). Osmanlı Müverrihlerine Dair Tevcihat Kayıtları I (Cilt 24). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Akbayar, N. (1998). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî (Yâhud Tezkîre-i Meşâhir-i Osmânî). İstanbul: Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı Ortak Yayınları.
Aksoyak, İ. Hakkı (2012). Nâbî’nin Tuhfetü’l-Haremeyn’inin Edirneli Nâtık’ın Tuhfetü’l-Haremeyn’ine Etkisi: Hikâyeler, Gelenekler, İnanışlar…”. Milli Folklor, 95, 9-22.
Altuner, N. (1989). Safayi ve Tezkiresi İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Doktora Tezi.
Altunsu, A. (1972). Osmanlı Şeyhülislâmları. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
Arslan, M. (2003). Osmanlı Tarih ve Müverrihleri -Ayine-i Zurefa-. İstanbul: Kitapevi.
Çakırcı, M. (2006). Hâkim Mehmed Efendi Divanı (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
Coşkun, M. (2002). Manzum ve Mensur Osmanlı Hac Seyahatnameleri ve Nâbî’nin Tuhfetü’l-Harameyn’i. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Coşkun, M. (2007). Bosnalı Muhlis’in Manzum Seyahatnamesi Delîlü’l-Menâhil ve Mürşidü’l-Merâhil. Isparta: Fakülte Kitabevi.
Çiftçi, Ö. (2017). Hâtimetü’l-Eş’âr. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Donuk, S. (2017). Servet Mahlaslı Bir Şaire Mâl Edilen Manzum Bir Hac Seyahatnamesi, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 41, 13-38.
Donuk, S. (2017). Sulhî’nin Manzum Hac Menâzilnâmesi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 18, 85-118.
Donuk, S. (2019). Bursa Enarlı Zaviyesi Şeyhi Seyyid Mehmed Efendi ve Manzum Hac Menâzilnâmesi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28, 123-69.
Elgün, A. (2005). Kâmil, Hayatı-Eserleri ve Menâsik-i Hacc’ı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
Erdem, S. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurefâ’sı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
Erdoğan, M. (2007). Hâkim Mehmed Efendi’nin Manzum Hilyesi. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, XI(1), 317-357.
Erdoğan, M. (2009). Türünün Farklı Bir Örneği: Hakim Mehmed Efendi'nin Müstezad Nazım Şekliyle Yazdığı Miraciyesi. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi(40), Erzurum.
Güngör, T. (2019). Hâkim Efendi Tarihi (Osmanlı Tarihi 1166-1180/1752-1766). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
Hakverdioğlu, M. (2019). Sâhib Mehmed Efendi’nin Bir Tarih Manzumesinde Lâle Devri İran Savaşları. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2(2), 773-786.
Halaçoğlu, Y. (1981). Osmanlı İmparatorluğu’nda Menzil Teşkilatı Hakkında Bazı Mülahazalar. Osmanlı Araştırmaları, 2, 123-32.
Halaçoğlu, Y. (1995). XVI-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet ve Teşkilatı ve Sosyal Yapı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Halaçoğlu, Y. (2014). Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller). İstanbul: İlgi Kültür Sanat.
İlgürel, M. (1997). Hakim Mehmed Efendi. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 15, 189-190.
İnce, A. (2018). Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi Tezkiretü’ş-şuarâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Kaplan, Y. (2020). Klasik Türk Edebiyatında Manzum Menzil-nâmeler Ve Fethî’nin “Vasf-ı Menâzil” Adlı Hac Menzil-nâmesi. SUTAD(49), 149-175.
Kaplan, Y. (2020). Seyyid Yahyâ Vâkıf Efendi ve Halep Menzil-nâmesi. Journal of Turkish Language and Literature, 6(2), 213-232.
Karga Göllü, B. (2019). Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim)’nin Şevket-i Buhârî Dîvânı Şerhi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28(1), 44-58.
Kesik, B. (2019). İsmet İbrahim Bey’in Bilâdiyesi. 5. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, Üsküp/Kuzey Makedonya, 27-30 Haziran. 501-513.
Kıel, M. (2012). Tripoliçe. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41, s. 314-15.
Kızılabdullah, Ş. (2004). Hâkim Seyyid Mehmed Efendi Hayatı, Eserleri ve Mamzum Şerh-i Esma-i Hüsna’sı. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
Kiraz, S. (2020, Mart). Fethî’nin Manzum Menâzil-i Hacc’ı. RumeliDE Journal of Language and Literature Studies(18), 310-334.
Koyuncu, F. (2017). Cûdî’nin Manzum Hac Seyahatnâmesi. Littera Turca Journal of Turkish Language And Literature, 3/1, 177-219.
Köse, S. (2005). Şeyhülislam Pîrîzâde Mehmed Sâhib Efendi’nin (1085-1162 / 1674-1749) Hâmid El-İmâdî’nin (1103-1171/1692-1758) “El-Lum’a fî Ahvâli’l-Mut’a Adlı Risâlesine Yazdığı Tekmile. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi(5), 421-432.
Mecmû’a-i Eş’âr, Koyunoğlu Müzesi Kütüphanesi 12887, vr. 36a.
Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 3494, vr. 279b-280b.
Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 1333, vr. 44b-45b.
Mecmû’a-i Eş’âr, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, T 10590, vr. 90b.
Mecmû’a-i Eş’âr, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Hazine 1072, 102a-102b.
Müstakimzâde Süleyman Sâ’deddîn Efendi (1928). Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul: Devlet Matbaası.
Özcan, T. (2007). Pîrîzâde Mehmed Sâhib Efendi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 34, 288-290.
Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (Cilt II). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Parmaksızoğlu, İ. (1968). Pîrîzâde Mehmed Sahib Efendi. Türk Ansiklopedisi. XXVII, 33-34.
Poyraz, Y. (2007). Hâkim Seyyid Mehmed Efendi’nin “Nazire-i Hilye-i Hâkanî” Adlı Eseri. Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, 2(3), 449-488.
Poyraz, Y. (2008). Seyyid Mehmed Efendi (Hâkim) Yaşamı, Edebî Kişiliği ve Dîvânı Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme-Metin). Samsun: Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
Sak, İ. ve Çetin, C. (2005). XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Hac Menzilleri. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19, 199-260.
Şemseddin Sâmî (1314). Kâmûsu’l-Âlâm. İstanbul: Mihran Matbaası.
Üngün, S. (1965). Vahîd Mahtûmî ve Mora Fetih-nâmesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 20, 101-116.
Üngün, S. (1966). Vahîd Mahtûmî ve Mora Fetih-nâmesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 21, 63-76.
Üngün, S. (1966). Vahîd Mahtûmî ve Mora Fetih-nâmesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 22, 169-80.
Topal, M. (2004). Piri-zade Mehmed Sahib Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Divan'ının Tenkitli Metni. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
Yaman, A. P. (2003). Hat Sanatı İçin Kaynak Devhatü'l-Küttab İncelemeli Metin Çevirisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
Yavuz, F. ve Özen, İ. (1972). Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yayınları.
Refback'ler
- Şu halde refbacks yoktur.
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.