KARAÇAY-MALKAR TÜRKÇESİNDE İŞLEK OLMAYAN İSİM SOYLU KELİME YAPIM EKLERİ / INFREQUENTLY USED DERIVATIONAL AFFIXES FORMING NOMINALS IN KARACHAY-BALKAR TURKISH

Adilhan ADİLOĞLU

Öz


Bu makalede, Kuzey-Batı (Kıpçak) Türk lehçeleri grubunda yer alan Karaçay-Malkar Türkçesinde artık işlekliğini kaybederek kullanımdan çıkmış veya çok az kullanılan isimden isim yapım ekleri ele alınmıştır. Söz konusu bu ekler önce tespit edilerek alfabetik bir sıralamayla tasnif edilmiş, bilâhare bu eklerin her birinin işlevleri ve kazandırdıkları yeni anlamlar ile eklendikleri kök veya gövdelerle olan ilişkileri örnekler verilerek gösterilmiştir. Ayrıca söz konusu bu eklerin bugünkü Türk lehçelerindeki benzerlerine işaret edilerek örnekler verilmiş, müteakiben Orhon, Eski Uygur, Karahanlı, Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi dönemlerindeki biçim, anlam ve işlevleriyle mukayese edilmek suretiyle söz konusu bu eklerin Karaçay-Malkar Türkçesindeki teşekkül yapısı ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler


Karaçay-Malkar Türkçesi, işlek olmayan isimden isim yapım ekleri

Tam Metin:

PDF

Referanslar


Alkaya, E. (2014). Mişer Tatar Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.

ALÇS: Atalay, B. (1970). Abuşka lûgatı veya Çağatay sözlüğü. Ankara: Ayyıldız Matbaası.

Arat, R. R. (1991). Eski Türk şiiri. Ankara: TTK Yayınları.

Arat, R. R. (1992). Edib Ahmet B. Mahmud Yükneki: Atebetü’l-Hakayık. Ankara: TDK Yayınları.

Baskakov, N. A. Red. (1966). Karaçay-Malkar tilni grammatikası: fonetika-morfologiya-sintaksis. (Haz. Appayev, A.M., Ahmatov, İ.H., Bayramkulov, A.M., Boziyev, A.Y., Goçiyayeva, S.A., Jaboyev, B.H., Musukayev, A.H., Sottayev, A.H., Habiçev, M.A.). Nalçik: KMKB.

Benzing, J. (1959). Classification of the Turkic languages I. Philologiae Turcicae fundamenta. Tomus primus. (Ed. J. Deny, K. Grønbech, H. Scheel, Z.V. Togan), Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH, 1-5.

Biray, N., Ayan, E. & Ercilasun, G.K. (2015). Çağdaş Kazak Türkçesi: ses-şekil-cümle bilgisi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.

Brockelmann, C. (1954). Osttürkische grammatik der islamischen litteratursprachen mittelasiens. Leiden: E. J. Brill.

BTAH: Hisamitdinova, F.G. Red. (2011). Başkort tėlėnėñ akademik hüzlėgė: 10 tomda. T. I (A), Öfö: RFAÖGÜ TThEİ Zeynep Bişiyeva ‘Kitap’ Neşriyetė.

Clauson, S. G. (2007), Türkçede sekizinci yüzyıldan önce kullanılan ekler. (U. Özalan, Çev.), Dil Araştırmaları, Cilt 1, Sayı 1, 185-196.

Coşkun, V. (2000). Özbek Türkçesi grameri, Ankara: TDK Yayınları.

Çağatay, S. (1972). Türk lehçeleri örnekleri II. Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları.

Çağatay, S. (1978). Kazan lehçesinde bazı tekitler. Türk lehçeleri üzerine denemeler. Ankara Üniversitesi DTCF Yayınları, 168-175.

Çengel, H. K. (2017). Kırgız Türkçesi grameri (ses ve şekil bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.

ČOW: Kúnos, Ignaz (1902). Šejx Sulejman Efendi’s Čagataj-Osmanisches Wörterbuch. Budapest: Publications de la Section Orientale de la Société Ethnographique Hongroise: Franklin-Társulat Nyomdája.

DLT: Kâşgarlı, M. (2015). Dîvânu Lugâti’t-Türk. (Haz. Ercilasun, A.B. & Akkoyunlu, Z.), Ankara: TDK Yayınları.

DLTDE: Atalay, B. (1986). Divanü Lûgat-it-Türk Dizini-Endeks. Ankara: TDK Yayınları.

Duman, M. (2008). Eski Türkiye Türkçesi devresinde +La ekli zarfların kullanımı üzerine. Turkish Studies, V 3/3, Spring, 345-355.

Eckmann, J. (1988). Çağatayca el kitabı. (G. Karaağaç, Çev.), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: TDK Yayınları.

Erbay, F. (2007). Türkçede tap- fiilinin anlam özellikleri. Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Eedebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 18, 29-41.

Ercilasun, A. B. (2008). La enklitiği ve Türkçede bir pekiştirme enklitiği teorisi. Dil Araştırmaları, Sayı 2, 35-56.

Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon. Wiesbaden: Otto Harrassov Verlag.

Eren, H. (2004). Anadoluda Kafkasya Türkleri II. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. C I, Ankara: TDK Yayınları, 163-249.

Ergin, M. (2009). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.

Ersoy, F. (2013). Çuvaş Türkçesindeki +lA eki üzerine. Dil Araştırmaları, Sayı 13, Güz, 57-71.

Ersoy, F. (2017). Çuvaş Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.

Ersoy, F. (2018). Çağdaş Moğolca el kitabı. Ankara: Gazi Kitabevi.

EUTS: Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü, , Ankara: TDK Yayını.

EZ: Atalay, B. (1945). Ettuhfet-üz-zekiyye fil-lûgat-it-Türkiyye. İstanbul: TDK Yayınları.

Gabain, A.V. (1988), Eski Türkçenin grameri. (M. Akalın, Çev.), Ankara: TDK Yayınları.

Habiçev, M. A. (1971). Karaçayevo-Balkarskoye imennoye slovoobrazovaniye. Çerkessk: SKİKÇO.

Hacilayev, H. M. (1962). Poslelogi i posleslojno-imennıye slova v Karaçayevo-Balkarskom yazıke. Çerkessk: KÇKİ.

HATS: Ünlü, S. (2012). Harezm-Altınordu Türkçesi sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.

İML: Battal, A. (1934). İbnü-Mühenna Lûgati (İstanbul Nüshasının Türkçe Bölüğünün Endeksidir). İstanbul: Devlet Matbaası.

Kaşgarlı, S. M. (2004). Uygur Türkçesinde la edatı üzerine. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, C II. Ankara: TDK Yayınları, 1731-1735.

KB: Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III İndex. (Haz. Eraslan, K., Sertkaya, O.F. & Yüce, N.), İstanbul: TKAE Yayını.

KE: Caferoğlu, A. (1931). Abû Hayyân: Kitâb al-idrak li-lisân al-atrâk. İstanbul: Evkaf Matbaası.

Kinces-Nagy, E. (2012). Çağatayca +(X)mtUl yapım eki hakkında. Ankara Üniversitesi DTCF Türkoloji Dergisi, Sayı: 19/1, 33-42.

KMTAS: Guzelanı, J., Ahmatlanı, İ. & Jappulanı, A. (1996). Karaçay-Malkar tilni angılatma sözlügü. Tom I A-J, Nalçik: El-Fa Kitap Basma.

Kocasavaş, Y. (2003). Çağatay metinlerinde görülen la hakkında. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 242, 183-188.

Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.

Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri: Şekil bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.

Korkmaz, Z. (2018), Türkçede eklerin kullanılış şekilleri ve ek kalıplaşması olayları, Ankara: TDK Yayınları.

Korkmaz, Z. (2010). LA Pekiştirme ek-edatının Türkiye Türkçesi ağızlarındaki uzantıları ve tekrarlama fillerinin yapısı üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Sayı 1, Ankara: TDK Yayınları, 7-20.

KPTS: Toparlı, R., Vural, H. & Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.

KRS: Baskakov, A.N., Nasırov, D.S. & Ubaydullayev, K.U. (1958). Karakalpakşa-Rusşa Sözlik. Moskva: GİİNS.

Levitskaya, L.S. (1976). İstoriçeskaya Morfologiya Çuvaşskogo Yazıka. Moskva: İNGRVL.

ME: Yüce, N. (1993). Ebu’l-Kasım Carullah Mahmud bin Omar bin Muhammed bin Ahmed Ez-Zamahşarî el-Hvarizmî: Mukaddimetü’l-edeb-hvarizm: Türkçesi ile tercümeli Şuster Nüshası: Giriş, dil özellikleri, metin, indeks. Ankara: TDK Yayınları.

MTS: Lessing, F. D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük, C 1 (A-N). (G. Karaağaç, Çev.), Ankara: TDK Yayınları.

NF: Ata, A. (1998). Mahmut b. Ali: Nehcü’l-Ferâdîs-Uştmahlarnıñ Açuk Yolı-Cennetlerin Açık Yolu-III-Dizin-Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.

Nalbant, M. V. (2004), Türkçe enklitik edatı LA. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, C II, Ankara: TDK Yayınları, 2157-2173.

Önler, Z. (1996). Türkçede -lA zarf eki. Uluslararası Türk Dili Kongresi Bildirileri (1992), Ankara: TDK Yayınları, 9-15.

Öztürk, R. (2010). Yeni Uygur Türkçesi grameri, 2. baskı, Ankara: TDK Yayınları.

Poppe, N. (2016). Moğol yazı dilinin grameri. (G. Karaağaç, Çev.), Ankara: TDK Yayınları.

Räsänen, M. (1957), Materialien zur morphologie der türkischen sprachen. Helsinki: Studia orientalia edidit societas orientalis fennica XXI.

Şçerbak, A. M. (1977). Oçerki po sravnitelnoy morfologii türkskih yazıkov (imya). Leningrad: İzdatelsvo nauk Leningradskoye otdeleniye.

Taymas, A. B. (2012). Kazan yurdunda bulunmuş tarihî bir vesika: Sahib Giray Han Yarlığı. (S. Acar, Transkripsiyon.), Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı: XXVII/1, Temmuz, 185-235.

Tekin, T. (1987). Tuna Bulgarları ve dilleri. Ankara: TDK Yayınları.

Tekin, T. (1988). Volga Bulgar kitabeleri ve Volga Bulgarcası. Ankara: TDK Yayınları.

Tekin, T. (2006). Orhon yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.

Tekin, T. (2016). Orhon Türkçesi grameri. Ankara: TDK Yayınları.

Togan, A. Z. V. (1981). Umumî Türk tarihine giriş. İstanbul: Enderun Kitabevi.

Toparlı, R. (1992). İrşâdü’l-mülûk ve’s-selâtin. Ankara: TDK Yayınları.

TTKBS: Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Cilt I-II. Ankara: TDK Yayınları.

Tulum, M. (1993). -La /-Le ekine dair. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt XXVI (1986-1993), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 157-164.

Uygur, C. V. (2010). Karakalpak Türkçesi grameri, İstanbul: Kriter Yayınları.

Üstüner, A. (2003), Türkçede pekiştirme, Elazığ: Fırat Üniversitesi Basımevi.

WRÇTS: Erbay, F. (2011). W. Radloff’un Çağatay Türkçesi sözlüğü. Konya: Aybil Yayınları.

Yalvar, C. (2018). Deşt-i Kıpçakta Moğol hakimiyeti ve Kuman-Kıpçaklar. Yeditepe Üniversitesi Tarih Bölümü Araştırma Dergisi, Sayı: 2/1, Ocak, İstanbul, 3-29.

Yegorov, V.G. (1964). Etimologiçeskiy slovar Çuvaşskogo yazıka. Çeboksarı: ÇKİ.

Yudahin, K.K. (1965). Kırgızça-Orusça Sözdük, T. I, Moskva: SEB.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.