ENDÜLÜS MÜSLÜMANLARININ İSPANYA’DAN SÜRGÜNÜNÜN OSMANLI COĞRAFYASI VE EKONOMİSİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: KUZEY AFRİKA ÖRNEĞİ / THE EFFECTS OF THE ANDALUSIAN MUSLIMS’ EXILE FROM SPAIN ON THE OTTOMAN GEOGRAPHY AND ECONOMY: NORTH AFRICAN EXAMPLE

Öz

İspanyol Yahudilerinin İspanya’dan sürgünü, İstanbul, Selanik ve İzmir gibi Osmanlı topraklarına iskânları ile İmparatorluk coğrafyasındaki etkileri üzerine çok sayıda çalışma yapılmasına rağmen Endülüs Müslümanlarının göçünün sosyal ve ekonomik sonuçlarına temas eden çalışmalar sınırlı sayıda kalmıştır. 1492’de İberya Yarımadası’ndaki son Müslüman şehri Gırnata’nın İspanyol Krallığı’na teslim olmasından itibaren başlayan büyük göç dalgaları, 1609 yılında Yarımada’da kalan Müslümanların tamamının sürgün kararı alınmasıyla birlikte 1609-1614 tarihleri arasında en yoğun dönemini yaşamıştır. Sürgün edilen Müslümanların yerleştiği yerlerin başında Osmanlı hâkimiyetindeki Kuzey Afrika toprakları gelmekteydi. Bu sürgünün hem İspanyollar hem de Osmanlılar için önemli sonuçları olmuştur. Müslümanların sürgünü belirli oranda İspanya’nın ekonomik olarak gerilemesinin nedenleri arasında görülürken, Kuzey Afrika’daki iktisadi dinamizmin de başlıca faktörlerinden biri olarak değerlendirilmektedir. Farklı ürünleri ve üretim tarzlarını Kuzey Afrika’ya taşıyan Endülüslü Müslümanlar bölgenin gelişmesine ciddi oranda katkı sağlamışlardır. Bu makalede Endülüs Müslümanlarının yerleştikleri bölgelerde sosyal ve ekonomik hayata yaptıkları katkılar ve bunların sonuçları tartışılacaktır.