OSMANLI KLASİK DÖNEMİNDE SİPAHİ, KÖYLÜ VE DEVLET / (SIPAHI, THE PEASANT AND THE STATE IN THE OTTOMAN CLASSIC PERIOD)

Öz

Ülke ekonomisinin tarıma dayandığı tüm orta çağ devletlerinde temel üretici olan köylü ile onun devlete yükümlülüklerini tespit ve tahsil eden mahalli yöneticinin ilişkileri her zaman dikkat çekici olmuştur. Osmanlı Devleti özelinde konuya yaklaşıldığında sipahi ve köylü bu iki sınıfın üyeleridir. Osmanlı Devleti’nde sipahi; asker, vergi toplayıcı ve çoğu memurun görevini icra eden konumdadır. Köylü ise; üretimden sorumlu, vergi ödeyen ve devlet tarafından idare edilen (yönetilen) kesimdir. Toplumun oluşmasında etkili olan bu iki gurup, birbirleriyle sıkı bir ilişki içindedir. Sipahi-köylü ilişkileri genellikle Osmanlı iktisat tarihçilerinin ele aldığı meselelerden biri haline gelmiştir. Fakat arşiv kayıtlarına dayanan yerli çalışmalar, bu alanda yabancıların yaptığı çalışmalarla kıyaslandığında sınırlı kalmış görünmektedir. Klasik sınıf çatışmaları teorisi savunucularının baktığı pencereden bu iki sınıfın ilişkilerine bakıldığında aralarında bir çatışma aranılır. Hatta belki de sipahi-köylü ilişkilerini izlediğimiz şer’iyye sicillerine bakıldığında bu çatışmanın görüntüsünün varlığı düşünülür. Devlet adına vergi toplama işini layıkıyla yapmaya çalışan sipahinin yanında görevini kendi menfaati için kullanan şahısların varlığı da görülmüştür. Bu durum sipahinin köylüyü mağdur etmesine yol açabildiği gibi devlete karşı yükümlülüklerini yerine getirmesi gereken köylünün de zaman zaman bu yükümlülükten kaçmaya çalıştığı anlaşılmaktadır. Devlet anlayışının temeli adalet olan ve özellikle klasik döneminde bunu sağlama konusunda başarılı olduğu bilinen Osmanlı Devleti’nde bu çatışmalar, mahkeme kayıtlarından da anlaşılacağı üzere, meşru hukuk kanallarıyla giderilmeye çalışılmıştır. Zira bu sınıfların her biri devlet için ayrı bir anlam ifade etmekte ve vazgeçilmezdir. Mesela devlet ne en önemli askeri gücü olan bununda ötesinde vergisini toplayan ülkede huzur ve güveni sağlayan sipahiden vazgeçebilir ne de temel üretici olan köylüden vazgeçebilir yani birine karşı diğerini kollaması ve bir gurubu ihmal etme pahasına diğerine arka çıkması imkânsızdır. Makalede bu amaçla arşiv kayıtlarından yararlanılarak devletin yaptığı tasarruflara ve bunların sonuçlarına da yer verilmiştir