MOĞOL İSTİLÂSI SÜRECİNDE KÜBREVÎ BİR DERVİŞ: NECMEDDÎN-İ DÂYE’NİN GÖZÜYLE ORTAÇAĞ ANADOLU’SUNA DAİR BAZI DEĞERLENDİRMELER / A KUBREVI DERWISH DURING THE MONGOLIAN INVASION: SOME EVALUATIONS ON MEDIEVAL ANATOLIA FROM NECMEDDÎN-İ DÂYE'S EYES

Öz

Orta Asya’dan gelen bir kasırga gibi önlerine çıkan devletleri ve son derece gelişmiş şehirleri harap eden Moğollar’ın Anadolu sûfîliği üzerinde de oldukça etkili olduğuna dair genel değerlendirmelere rağmen bu sürecin nasıl gerçekleştiği henüz aydınlatılmış değildir. Moğol istilâsıyla Anadolu’ya hangi şeyh ve dervişlerin geldiği sorusu da kesin bir cevaba kavuşmamıştır. Ayrıca Anadolu’nun dinî-tasavvufî çehresini değiştiren zümrelerin bu coğrafyada karşılaştıkları iktidar, toplum ve tasavvuf yapısının muhtevası da cevap bekleyen bir diğer soru olarak önümüzde durmaktadır. Mezkûr sorulara bazı cevaplar aranan bu çalışmada, Necmeddîn-i Dâye’nin hayatı ve Anadolu serüveni merkeze alınmıştır. Zira istilâ sürecini tecrübe eden Kübrevî derviş, Alâeddin Keykubad’a sunduğu Mirsâdü’l-İbâd adlı eserinde Moğollar zamanında neler yaşadığını, Anadolu’ya neden göç ettiğini, göç esnasında hangi güzergâhtan geçtiğini nakletmesi bakımından müstesna bir konuma sahiptir. Onun bu konumunu perçinleyen bir diğer husus ise, Anadolu’nun tasavvufî hayatına dair önemli mülahazalarda bulunmasıdır. Çünkü bu dönemde gerçekleşen göçlerle Anadolu’da oluşan tasavvufî yapıyı anlamamıza katkı sağlayacak bilgileri bir dervişin nazarından okumak oldukça nadir rastlanılan bir durumdur. Necmeddîn-i Dâye, Mermûzât-ı Esedî adlı eserinde ise büyük umutlarla geldiği Anadolu’dan neden ayrıldığını ifade etmektedir. Eserlerinde kullandığı betimleyici ifadeler, dervişin şahsî mülahazalarını taşıyor olsa da Anadolu’daki iktidar, toplum ve tasavvuf yapısının muhtevası hakkındaki genel kanaati değiştirebilecek bazı veriler sunması bakımından son derece önem taşımaktadır.