AHMET BAYTURSINULI’NIN TİL QURAL İSİMLİ GRAMERİNDEKİ ÇATI KONUSUNUN ÇAĞDAŞ KAZAK GRAMERLERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI / A COMPARISON THE SUBJECT OF THE VOICE IN THE VERB IN AHMET BAYTURSINULI'S GRAMMAR TIL QURAL AND CONTEMPORARY KAZAKH GRAMMARS

Onur BALCİ

Öz


Kazak edebiyatının en önemli simalarından biri olan Axmet Baytursınulı edebiyatçı kimliğinden ziyade alim kimliğiyle tanınan bir şahsiyettir. Kazak edebiyatını tanıtan ilk eseri yazmış, Arap alfabesinin Kazak Türkçesi fonetiğine uydurmuş, okullar için kitaplar yazmış ve Kazakçanın ilk grameri olan Til Qural’ı kaleme almıştır.

            Baytursınulı’nın yazdığı Til Qural Kazak Türkçesi için ilktir. O zamana kadar Nogay ve Rus gramer kaidelerine göre yetişen Kazak gençlerinin, Kazakçanın kurallarını bilmesi gerektiğini düşünen Baytursınulı bu eseri yazmıştır. Üç cilt olarak çıkan eser bugüne kadar defalarca basılmış, çağdaş Kazak gramerlerine kaynaklık etmiştir. Bugün çağdaş Kazak Türkçesi gramerlerinde Baytursınulı’nın bu eserinde ürettiği terimler kullanılmaktadır.

            Baytursınulı, Til Qural’da neredeyse bütün gramer konularına değinmiştir. Bu konulardan biri de çatı meselesidir. Baytursınulı çatı terimini etis terimiyle karşılar ve geçişli, geçişsiz, işteş, dönüşlü, oldurgan, ettirgen, edilgen, işteş-oldurgan, tekrarlanma ve şiddetlenme olmak üzere toplam on çatıdan bahseder. Bu çatıları tanımlar ve bu çatılara dair örnekler verir.

            Çağdaş Kazak Türkçesi gramerlerinde de çatı meselesi ayrıntılı olarak işlenmiştir. Bu mesele işlenirken Til Qural’daki bazı çatılar bu kategoriye dahil edilmemiştir. Ancak Til Qural’da olmayan bazı yeni terimler üzerinde durulmuş, konu daha ayrıntılı şekilde incelenmiştir.

            Bu çalışmada Baytursınulı’nın Til Qural isimli gramerindeki çatı bahsi çağdaş Kazak Türkçesi gramerleri ile karşılaştırılacak, benzer ve farklı yönler gösterilmeye çalışılacaktır.


Anahtar Kelimeler


Til Qural, fiilde çatı, dil bilgisi, çağdaş Kazak gramerleri.

Tam Metin:

PDF

Referanslar


Atabay, N., Özel, S., Kutluk, İ. (2005). Sözcük türleri. İstanbul: Papatya Yayıncılık.

Avezov, M. (2014). Axaŋnıŋ elüw jıldıq toyı. Muxtar Äwezov şığarmalarınıŋ elüw tomdıq tolıq jıynağı 2-tom içinde (s. 63-71). Almatı: Jibek Jolı Yayınevi.

Balci, O. (2005). Kazak Türkçesinde fiil kılınışını belirleyen ekler. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 39. 15-31.

Banguoğlu, T. (2004). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

Baytursınulı, A. (2005). Til qural. A. İsimakova (Ed.), Ahmet Baytursınulı bes tomdıq şığarmalar jıynağı – III içinde (s. 29-70). Almatı: Alaş Yay.

Bilgegil, K. (2009). Türkçe dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.

Biray, N. (1999). Ahmet Baytursunoğlu ve eserleri. PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 5, 10-16.

Delice, İ. (2008). Sözcük türleri. Sivas: Asitan Kitap.

Ediskun, H. (1999). Türk dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Ergin, M. (2005). Türkçe dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım.

Gencan, T. N. (1971). Dilbilgisi, İstanbul: Fen Fakültesi Basımevi.

Iskakov, A. (1991). Qazirgi Qazaq tili morfologiya. Almatı: Ana Tili Yayınları.

İsayev, S. M. (2007). Qazirgi Qazaq tili. Almatı: Öner.

İsimakova, A. (2003). Axmet Baytursıulı – qoğam qayratkeri, aqın, Qazaq til bilimi men ädebiyettanuwınıŋ reformatorı. A. İsimakova (Ed.), Ahmet Baytursınulı bes tomdıq şığarmalar jıynağı – I içinde (s. 5-36). Almatı: Alaş Yay.

Janpeyisov, E., Husayın, K., Jünisbek, Ä., Oralbayeva, N. İsayev, S., Ayğabılulı, A. (…) Wäliyev, N. (2002). Qazaq grammatikası. Astana: Qazaq Respublikası Mädeniyet, Aqparat jäne Kelisim Ministrligi.

Kara, F. (2016). Oldurganlık ve ettirgenlik çatı eklerinin işlevleri. Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 5/3, 1204-1215.

Karpuz, H. Ö. (2007). Türkiye Türkçesindeki eylem çatılarının yeniden yapılandırılması ve yeni terim önerileri. Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu bildirileri içinde (s. 651-655).

Koç, K., İşina, A., Korganbekov, B. (2007). Kazak edebiyatı 2. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.

Korkmaz, Z. (1996). Türkiye Türkçesinde fiil çatısı üzerine görüşler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1996, 159-165.

Oralbay, N. (2007). Qazirgi Qazaq tiliniŋ morfologiyası. Almatı: JŞC İnjüw-Marjan Poligrafiya Firması.

Orazbayeva, F. Ş., Sağidolda, G., Qasım, B., Qobılanova, A., Esenova, Q, İsabekova, U. (…) Köpbayeva, J. (2005). Qazirgi Qazaq tili okuw quralı. Almatı: Prints.

Sızdık, R. (2005). Ahmet Baytursınulı ömiri men qızmeti tuwralı. İsimakova (Ed.), Ahmet Baytursınulı bes tomdıq şığarmalar jıynağı – III içinde (s. 12-26). Almatı: Alaş Yay.

Sızdıkova, R. (1990). Ahmet Baytursınov. Almatı: Qazaq SSR Bilim Qoğamı.

Sızdıkova, R. (Ed.). (2001). Ulttıŋ ulı ustazı. Almatı: Ortalıq Ğılımiy Kitapxana.

Tamir, F. (1998). Kazak Türklerinin edebiyatı. Türk Dünyası El Kitabı C. 4 içinde (s. 423-451). Ankara: TKAE Yayınları.

Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.

Yılmaz, E. (2001). Türkiye Türkçesinde ikili çatı sorunu ve bunun öğretimi ile ilgili meseleler. TDAY Belleten-44, 251-289.

Yücel, B. (2011). Çağdaş Türkiye Türkçesinde fiil çatıları. Türk Gramerinin Sorunları Toplantısı-II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.