DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK‘TE AŞK VE SEVGİLİYE DAİR KAVRAMLARDA KULLANILAN METAFORİK UNSURLAR / METAPHORICAL ELEMENTS USED IN THE CONCEPTS ABOUT LOVE AND BELOVED IN DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK

Öz

Metafor, Grekçe “metaherein’’kelimesinden gelmektedir. “Meta’’, “öte’’ ve “phrein’’  “taşımak’’ anlamını  çağrıştırmaktadır. Günümüzde ise anlamından daha öte bir anlam oluşturan, bir kavram aktarma metodu olarak isimlendirilebilir. Bilişsel dil olarak da isimlendirilebilecek metafor kavramı son yıllarda oldukça güncel olmuştur.  Metaforların oluşturulmasında  ve çözümlenmesinde kültür önemli bir yer tutmaktadır.Geçmiş dönem eserlerinde oluşturulmuş metaforların tespiti ya da oluşturulan bir metaforun  günümüzde çözümlenebiliyor olması kültürel devamlılıkta bütünlüğün önemli bir göstergesidir.Yaklaşık bin yıl önce  Kaşgarlı Mahmut tarafından kaleme alınmış olan Divânü Lugati't-Türk, oluşturulma şekli itibariyle dil ve kültürün bir bütünün iki ayrılmaz parçası olduğunu göstermiştir. Yazar, Türkçenin korunması ve yaygınlaştırılması konusunda hassasiyetlerini açıkça ifade ederken, eserin oluşturulma   sürecinde Türk boylarının kullandığı sözcükleri biraraya getirmekle kalmamış aynı zamanda verdiği örneklerle  kültürel bir derleme de yapmıştır. Bir kavramın bilişsel düzeyde anlamlandırılabilmesi için onun meteforize edilmesi, metaforize edilmiş kavramların çözümlenebilmesi için de bilişsel  dilin ayrıntılarına kadar bilinmesi gerekir. Bilişsel dilin kodları çoğu kez kültürel bellekte bulunmaktadır.  Çalışmamızda, Divânü Lûgâti't-Türk’te konumuz olan aşk ve sevgiliye dair yazılmış şiirlerde oluşturulmuş metaforlarlar ile aşkın ve sevgilinin yüceltilmiş, insanüstü boyutlara taşınmış olduğu tespit edilmiştir. Eserde aşk ve sevgiliye dair zorlukların anlatılması dağlar, aşk acısı, göz yaşı, ciğer yarası ile ilintilendirilmiş ve  aşk bir tuzak olarak metaforize edilmiştir. Aşkın acı verici yanı, sevgilinin iyileştirici rolü, aşkın büyü, sevgilinin büyücü olması şeklinde anlatılmıştır. Şiirlerde oluşturulan bu metaforik anlatımlar günümüz Türk kültür ve   düşünce  dünyasında kolayca karşılık bulabilecek düzeydedir. Gerek meteforun oluşturulması, gerekse çözümlenmesi konusunda kültürel belleğin etkisi  dikkate alındığında aşk ve sevgili konularında Türklerdeki bilişsel kodların değişmeden bugüne kadar ulaştığını göstermektedir.