ORTAÇAĞ’DA TÜRK HÂKİMİYETİNDE BİRECİK ŞEHRİ VE TARİHİ EHEMMİYETİ / THE CITY OF BIREDJICK AND ITS HISTORICAL IMPORTANCE UNDER TURKISH DOMINATION IN THE MIDDLE AGES

Öz

Birecik Fırat Nehrinin doğu yakasında yer alan bir antik kenttir. Bu kent, İlkçağlar’dan itibaren jeo-stratejik öneme sahiptir. Birecik sahip olduğu bu konumu itibariyle İlkçağlar’dan itibaren birçok uygarlık ve devlete ev sahipliği yapmıştır. İlkçağ’da Birecik üzerinde Roma-Persler arasında süre gelen siyasi mücadeleler Ortaçağ’da Bizans-Sasaniler arasında devam etmiştir. Birecik Hz. Ömer döneminde İslam hâkimiyetine girmiştir. Akabinde Emevilerin egemenliğine giren bu kent, Emevilerin yıkılışıyla Abbasilerin eline geçmiştir. Abbasi hâkimiyetinin ardından Birecik Büyük Selçukluların egemenliğine girmiştir. Selçukluları takiben Birecik Urfa Haçlı Kontluğunun topraklarına ilhak olmuştur. Akabinde Mardin Artuklularının eline geçen Birecik bu vesileyle de tekrardan Müslüman Türklerin eline geçmiştir. Kale yönetimiyle burayı idare eden Artuklular, daha sonra burayı Zengîlere teslim etmiştir. Bilahare Eyyûbîlerin hâkimiyetine giren Birecik, müteakiben Memlûklerin egemenliğine girmiştir. Bu kent, sözü edilen devletin kuzey kapısı olmuştur. Memlûklerin idaresindeki Birecik, Memlûk-İlhanlı mücadelesinde sık sık Moğolların baskısına maruz kalmıştır. Moğolların buraya hükmetme çabası kentte ağır tahribatlara yol açmıştır. Bu çalışmada, Ortaçağ’da Birecik kentinin siyasi tarihi, coğrafî ve stratejik konumu, tarihteki ehemmiyeti ve kentteki maddi değerlerin varlığı ele alınmaktadır.