-mAç Yapım Eki ve Teşekkülü Üzerine Yeni Düşünceler / The Derivational Suffix -mAç and New Ideas on its Formation

Didem AKYILDIZ AY

Öz


Türkçede eklerin büyük bir kısmı tek hecelidir. Bir kısmı ise iki veya üç hecelidir. İki veya üç heceli ekler, birden fazla ekin birleşerek anlamsal bir bütünlüğe kavuşmuş biçimleridir. Kimi ekler de tek heceli görünmesine rağmen özünde birden fazla ekin zamanla kaynaşarak tek heceye indirgenmesi neticesinde ortaya çıkmıştır. Bu eklerden biri de -mAç ekidir. -mAç eki Eski Türkçeden günümüze değin kullanım alanını genişleterek varlığını devam ettiren bir fiilden isim yapma ekidir. Ekin birbirinden bağımsız işlevlerinin bulunması, farklı unsurların birleşerek zamanla tek bir biçimin altında toplanmış olduğunun bir kanıtıdır.

Bu çalışmada öncelikle -mAç eki ile ilgili alanyazındaki bilgilere yer verilmiştir. Ardından -mAç ekinin tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinde tespit edilen örnekleri, anlamları göz önünde bulundurularak üç ana başlık altında ekin oluşumlarına göre değerlendirilmiştir.


Anahtar Kelimeler


-maç eki; yapım eki; birleşik ek

Tam Metin:

PDF

Referanslar


Arat, R. R. (1979). Yusuf Has Hacip. Kutadgu bilig III, indeks. (Haz. Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce). İstanbul: Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü.

Ata, A. (1997). Kısasü’l-Enbiya II (Dizin). Ankara: TDK Yay.

Atalay, B. (1942). Türk Dilinde Ekler ve Kökler Üzerine Bir Deneme, İstanbul: Matbaai Ebüzziya.

Atalay, B. (1945). Et-Tuhfet-üz-Zekiyye fîl-Lûġat-it-Türkiyye, Ankara: TDK Yay.

Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri, (8. baskı). Ankara: TDK Yay.

Barutcu Özönder, S. (1996). Muhakemetü’l-Lugateyn. Ankara: TDK Yay.

Biray, H. (1999). Batı Grubu Türk Yazı dillerinde İsim, Ankara: TDK Yay.

Caferoğlu, A. (1931). Kitâb al-İdrâk li Lisân al-Atrâk, İstanbul: Evkaf Matbaası.

Caferoğlu, A. (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Enderun Kitabevi.

Clauson, S.G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford.

Clauson, G. (2007), Türkçede Sekizinci Yüzyıldan Önce Kullanılan Ekler. (Çev: Uluhan Özalan), Dil Araştırmaları Dergisi, C 1, S 1, s.185-196.

Demirel, E. (2016). Orta Türkçe Sözlüklerindeki Söz Varlığının Eş Değerlikler Bakımından Art Süremli ve Eş Süremli Karşılaştırması (İsimler). (Doktora Tezi). Pamukkale Üniversitesi.

Deny, J. (2012). Türk Dil Bilgisi (Çev. Ali Ulvi Elöve, Uyar. Ahmet Benzer). İstanbul: Kabalcı Yay.

Eckmann, J. (2005). Çağatayca el kitabı. (Çev: Günay Karaağaç,). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.

Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yayınları.

Ercilasun, A. B. (1973). -maç/-meç Eki Üzerine. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. (C. 21). İstanbul, s. 83-88.

Ercilasun, A. B.(Ed.) (2007). Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yay.

Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin), Ankara: TDK Yay.

Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation I-II, Otto Harrassowitz, Wiesbaden

Ergin, M. (2004). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yay.

Gabain, A. V. (1988). Eski Türkçenin Grameri (çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yay.

Gedikli, Y. (2004). Dılmaç ~ Yalabaç (Yalavaç) Denklemi, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri. Ankara: TDK Yay. s. 1203-1222.

Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: TDK. Yay.

Güner, G. (2013). Kıpçak Türkçesinin Grameri. İstanbul: Kesit Yay.

Güzel, F. (2019). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Yapım Ekleri. Ankara: TDK. Yay.

Hacıeminoğlu, N. (2008). Karahanlı Türkçesi grameri. Ankara: TDK Yay.

Hanser, O. (2007). Türkmen Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri (Ed. A.B. Ercilasun). Ankara: Akçağ Yay.

Hatiboğlu, V. (1981). Türkçenin Ekleri, Ankara: TDK Yay.

İlker, A. (2013). Manisa Ağzında Şimdiki Zaman İşleviyle Kullanılan -macı Eki Diyalektolog. S. 6, s. 1-6.

Kara, F. (2011). Zebân-ı Türkî, Erzurum: Fenomen Yay.

Karaağaç, G. (1997). Lütfi Divanı Giriş-Metin-Dizin-Tıpkıbasım. Ankara: TDK. Yay.

Karasoy, Y. (1998). Şiban Han Divanı, Ankara: TDK Yay.

Kartallıoğlu, Y. & Yıldırım, H. (2007). Azerbaycan Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri (Ed. A.B. Ercilasun). Ankara: Akçağ Yay. s. 939-1008.

Kasaoplu Çengel, H. (2006). Kırgız Türkçesi Grameri. Ankara: Akçağ Yay.

Keskin, E. G. (2020) Türkçede Birleşik Ekler, İstanbul: Kesit Yay.

Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara: TDK Yay.

Korkmaz, Z. (2005). Türk Dilinde+ça eki ve Bu Ek ile Yapılan İsim Teşkilleri Üzerine Bir Deneme. Türk Dili Üzerine Araştırmalar. (C. I). Ankara: TDK Yay. s. 12-84.

Özcan Gönülal, Yasemin (2020) Asılsız veya İşlek Olmayan Eklerle Yeni Kelimeler Türetilebilir mi?, Dil Araştırmaları, S:26, s.215-226.

Özdemir, Emin (1971) Öz Türkçe: -maç /-meç Eki. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi. C: XXIV, S: 239. s. 382-383.

Özkan, N. (2007). Gagavuz Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri (Ed. A.B. Ercilasun). Ankara: Akçağ Yay. s. 939-1008.

Pekacar, Çetin (2007), Kumuk Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri (Ed. A.B. Ercilasun). Ankara: Akçağ Yay. s. 939-1008.

Räsänen, M. (1957). Materialien Zur Morphologie Der Türkischen Sprachen, Helsinki.

Sarı, İ. (2017). Türklerde Ekonomi. Antalya: NoktaEBook Yay.

Şemseddin Sami (2010). Kamus-ı Türkî, (hzl. Paşa Yavuzarslan,). Ankara: TDK Yay.

Kúnos, I. (1902). Sejχ Sulejman Efendi’s Čagataj-Osmanisches Wörterbuch, Budapest.

Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. Sprachgeschichtliches und etymologisches Wörterbuch des Türkei–Türkischen. (C.I). A–E, (C.II). E-K. İstanbul: Simurg – Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften.

Toparlı, R. & Vural, H.& Karaatlı R. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK. Yay.

Türk Dil Kurumu. (2009). Tarama sözlüğü. C. I-VIII, (4. baskı) Ankara: TDK. Yay.

Türk Dil Kurumu (2009), Derleme Sözlüğü, XII Cilt, (3. Baskı) Ankara: TDK. Yay.

Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. (11. baskı) Ankara: TDK Yay.

Uygur, C. (2010). Karakalpak Türkçesi Grameri. İstanbul: Kriter Yay.

Yıldırım, H. (2012). Özbek Türkçesi (Dilbilgisi-Alıştırmalar-Konuşma-Metinler). Ankara: Gazi Kitabevi.

Yüksel, Z.(2007). Kırım Tatar Türkçesi Grameri Ses ve Şekil Bilgisi. Ankara: Semih Eğitim Kültür Yay. s. 218-259

Zülfikar, H. (2011). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları. Ankara: TDK. Yay.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.