Şahin Giray Dönemi’ndeki İsyanlarda Kendi Anlatımlarıyla Karaylar (1777-1783) “Öfke Dininceye Dek Tekrar Saklanmalıyız” / The Karaites in Their Narratives during the Revolts in Şahin Giray’s Era (1777-1783) “We Must Hide again till the Anger Subside”

Deniz ÇOLAK, Derya DERİN PAŞAOĞLU

Öz


Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) ile müstakil hanlık statüsü kazanan Kırım Hanlığı 1783 yılındaki Rus ilhakına değin iç çatışmalarla mücadele etmiştir. Kırım Yarımadasının çok etnikli ve çok dinli yapısı bahsi geçen çatışmalar esnasında oldukça ilgi çekici hikâyelerin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştır. İsyanlar ve iç savaşın sürdüğü kargaşa ortamından etkilenen çok dinli Kırım toplumu içinde yaşadıkları acılar ve bunları kaydetmeleri açısından Karaylar öne çıkmaktadır. Bu noktada çalışmanın konusunu da bahsi geçen Karay toplumunun hikâyeleri oluşturmaktadır.

Kırım’da çatışan gruplar arasında sıkışan Karay cemaatinin geride bıraktığı kayıtlardan yola çıkılarak hazırlanan çalışmada, isyanlar sırasında yaşanan dramatik olaylar ele alınmış ve bunların nedenleri üzerinde tartışılmıştır. Mevcut literatürde bahsi geçen isyanlar siyasi olarak ele alınmakla birlikte isyanın toplumsal zemindeki karşılığı ihmal edilmiş bulunmaktadır. Bu eksiklikten yola çıkılarak mevcut çağdaş kaynaklar ışığında Kırımlı Karaylar incelenerek literatüre kazandırılmaya çalışılmıştır.


Anahtar Kelimeler


Kırım Hanlığı, Çufutkale, Şahin Giray, Karaim, Karai, Musevi Türkler

Tam Metin:

PDF

Referanslar


Akhiezer, G. (Haz.) (2015). Zavoevanie Krıma Rossiyskoy İmperiey Glazami Karaimskih Hronistov. Moskva: Geşarim.

Altınkaynak, E. (2006). Tozlu Zaman Perdesinde Kırım Karayları, Haarlem: Sota Publications.

Altınkaynak, E. (2018). Kırım Karayları Hakkında Kullanılan Bazı Kavram Ve Anlam Yanlışlıkları Üzerine, Karadeniz, S. 37, ss.60-67. Ankara: www.dergikaradeniz.com

Altınkaynak, E. (2021). Kırım Karayları Hakkında kullanılan Bazı Kavram ve Anlam Yanlışlıkları Üzerine, Uluslararası Karay Çalışmaları Sempozyumu Bildirileri (5-8 Nisan 2010, Bilecik), ss. 93-100. Ankara: Bilecik Üniversitesi Yayınları.

Arık, D. (2005). Türk Yahudiler: Kırım Karâîleri, Dini Araştırmalar. Cilt: 7. S. 21. ss. 27-49. Ankara: Öncü Basımevi.

Arık, D. (2012). Karaylar ve Türkiye'deki Karay Cemaati Üzerine, Dinler Tarihi Araştırmaları-Vlll -Bütün Yönleriyle Yahudılık (Uluslararası Sempozyum) 18-19 Şubat 2012, ss.129-148. Ankara: Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları.

Artamonov, M. İ. (2008). Hazar Tarihi, Türkler, Yahudiler, Ruslar. Çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları.

Bıyık, Ö. (2014). Kırım’ın İdarî ve Sosyo-Ekonomik Tarihi (1600-1774). İstanbul: Ötüken Yayınları.

Brook, K. A. (2014). The Genetics Of Crimean Karaites, Karadeniz Araştırmaları. S: 42. ss. 69-84. Ankara: Vizyon Matbaa.

Can, Z. P. (2013). Michał Németh, Unknown Lutsk Karaim Letters in Hebrew Script (19th-20th Centuries) A Critical Edition, Studia Turcologica Cracoviensia:12, Kraków 2011, 416 s, Belleten. 61-2. ss.281-284. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları

Çulha, T. (2002). Sereya Şapşal’a Göre Katay Türkleri ve Karayca, Türk Dilleri Araştırmaları. S.12. ss. 97-188. İstanbul: Kitap Matbaası.

Doğan, İ. (2002). Kırımçaklar, Türkler. Cilt:20. s.790-795. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.

Emecen F. (1984). Son Kırım Hanı Şahin Giray’ın İdamı Meselesi ve Buna Dair Vesikalar. Tarih Dergisi, 34, 315-346.

Emecen, F. (2010). Şahin Giray. TDV İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 38, s. 275-277). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.

Fisher, A. (1970). The Russian Anexation of the Crimea 1772-1783. Cambridge: Cambridge University Press.

Fisher, A. (1998). Between Russians and Turks: Crimea and Crimean Tatars. İstanbul: Isis Press.

Gürkan, S. L. (2009). Sebt, TDV İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt 36, s. 257-258). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.

Karatay, O. (2011). Hazar’ın Musevileşme Tarihi, Uluslararası Karay Çalışmaları Sempozyumu Bildirileri (5-8 Nisan 2010, Bilecik), ss. 59-92. Ankara: Bilecik Üniversitesi Yayınları.

Karatay, O. (2019), Hazarlar Yahudi Türkler, Türk Yahudiler ve Ötekiler, Ankara: Kripto Yayınları.

Kavak, N. (2011). Kırım Hanlığı Şeriye Sicilleri’ndeki Karaim İzleri, Uluslararası Karay Çalışmaları Sempozyumu Bildirileri (5-8 Nisan 2010, Bilecik), ss. 337-348. Ankara: Bilecik Üniversitesi Yayınları.

Kokizov, Yu.D. (2011). Karay Türklerinin Kısa Tarihçesi, Uluslararası Karay Çalışmaları Sempozyumu Bildirileri (5-8 Nisan 2010, Bilecik), ss. 869-882. Ankara: Bilecik Üniversitesi Yayınları.

Kuzgun, Ş. (2000). Karay Türklerinin Dünü Bugünü, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Prof. Dr. Şaban Kuzgun Armağanı, 5, 1-4.

Laşkov, F. F. (1886). Şagin-Girey, Posledniy Krımskiy Han, K.: Tip. A. Davidenko arend. Ştamom, 44, 37-80.

Magocsi, P. R. (2017). Şu Mübarek Topraklar Kırım ve Kırım Tatarları. Çev. F.B. Aydar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Öztürk, A. (2016). Musevî Bir Topluluk: Tarihten Günümüze Karaylar, III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyum 25-27 Mayıs 2016. Cilt:II. ss.1-4.Bakü.

Öztürk, Y. (2000). Osmanlı Hâkimiyetinde Kefe (1475-1600). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.

Schiltberger, J. (1995). Türkler ve Tatarlar Arasında (1394-1427). İstanbul: İletişim Yayınları.

Smetek, D. (2015). Crımean Karaım Versıon Of Melukhat ShaʾulCrıtıcal Edıtıon And Lınguıstıc Analysıs. Poznan: Adam Mıckıewıcz Unıversıty In Poznań Turkıc Studıes 5.

Şapşaloğlu (Kırımlı) S. (2009). Kırım Karaî Türkleri, Türk Yılı 1928 Yusuf Akçuraoğlu. Haz. Tekin A. İzgören A.Z. ss. 605-650. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi (1981). Mür’i’t-Tevârih (C. III) (Münir Aktepe, Haz.). İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.

Taleysanizade Hâfız Abdullah Efendi (2003). İstanbul’un Uzun Dört Yılı (Feridun Emecen, Haz.). İstanbul: TATAV Yayınları.

Uzunçarşılı, İ.H. (2011). Osmanlı Tarihi Karlofça Antlaşmasından XVIII. Yüzyılın Sonlarına Kadar: Cilt IV. Ankara: TTK.

Ülküsal, M. (1980). Kırım Türk-Tatarları (Dünü-Bugünü-Yarını). İstanbul: Baha Matbaası.

Wrangell, B. L. De. (2014). Kırım’ın Çehreleri. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Yaşa, F. (2021). Bahçesaray (1650-1675). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Yılmaz, F. (2011). Terekelere Göre Kırım Karaylarının Servetleri, Uluslararası Karay Çalışmaları Sempozyumu Bildirileri (5-8 Nisan 2010, Bilecik), ss. 351-376. Ankara: Bilecik Üniversitesi Yayınları.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.