“Bağlam, Nasıl Terim Üretir?”: Osmanlı’daki Türkçe Matematik Terimlerinin Oluşumuna İşlevsel (Bağlamsal) Yaklaşım Temelli Bir Bakış / "How Does Context Generate Term?" - A Functional (Contextual) Approach-Based Overvıew to the Formation of Turkish Mathematical Terms in the Ottoman Empi

Şermin KALAFAT

Öz


Bu makalede Osmanlı’daki Türkçe matematik terimleri kültür dilbilimin bir nesnesi olarak düşünülüp terim oluşum süreçleri kavrambilimdeki (semasiology) işlevsel (bağlamsal) yaklaşım (functional (contextual) approach) açısından inceleniyor. Bu incelemede kavram ve anlam oluşumları âlim/yazar-öğrenci/muhatap, kaynak dil-hedef dil ilişkilerinden kaynaklı iletişimsel bağlamların bir sonucu olarak tarihsel terimbilim odağında dil, kültür ve çeviribilimin ortak ilkesi “dil dünya görüşü” üzerinden değerlendiriliyor. Bunlara ek olarak, Türkçe telif ve tercüme bilim eserlerinin Anadolu’da yazılış sebebi olan muhatap ve hedeflerin doğrudan terim üretimine sebep oldukları savunuluyor. Bu bakımdan makale, kültürün ve iletişimi var eden bağlamların bir terimin oluşumundaki etkisinin biçim bilgisel yöntemlerden daha kuvvetli olduğunu vurgulamaya yönelik bağlamsal analize dayalı bir farkındalık sunuyor.


Anahtar Kelimeler


Terim, kavrambilimi, işlevsel (bağlamsal) yaklaşım, matematik, Türkçe, Osmanlı

Tam Metin:

PDF

Referanslar


Almaany, Arapça sözlük, Erişim adresi: https://www.almaany.com/tr/dict/ar-tr/.

Alvarez, R.& Vidal, C. (1996). Translating: a political act. Translation Power Subversion,1‐10. Clevedon: Multilingual Matters Ltd.

Arnold, I.V. (1986) The English Word. Moscow: “Visshaja Shkola”.

Beck, I. L., McKeown, M. G., McCaslin, E.S. (1983). Vocabulary Development: All Context Are Not Created Equal. The Elementary School Journal, 83(3), 177-181.

Bessé, Bruno de, Nkwenti – Azeh, B. & Sager, J. C. (1997), Glossary of Terms of Used in Terminology, Terminology, Vol: 4:1, John Benjamins Publishing Company.

Bowker L. (2009) Terminology. In Routledge Encyclopedia of Translation Studies, Second Edition edited by Mona Baker, Gabriela Saldanha. Adbington: Routledge. 286 – 290.

Butler, Christopher S. (2003) Structure and Function: A Guide to Three Major Structural-Functional Theories. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.

Clark, H. H. (1996). Using Language. Cambridge University Press.

deRosset, L. (2011). The Causal-Historical Theory of Reference. Erişim adresi: https://www.uvm.edu/~lderosse/courses/nnn/caus_theor.pdf.

Bayraktar-Erten, N. (2000). Artzamanlı Anlambilim Açısından Orhon Yazıtlarında Geçen Toplumsal Yaşamla İlgili Sözcüklerin Anlambilimsel Değerleri. Türkbilig 1, 209-218.

Fazlıoğlu, İ. (2003a). Osmanlı Döneminde ‘Bilim’ Alanındaki Türkçe Telif ve Tercüme Eserlerin Türkçe Oluş Nedenleri ve Bu Eserlerin Dil Bilincinin Oluşmasındaki Yeri ve Önemi. Kutadgubilig: Felsefe-Bilim Araştırmaları, 3, 151-184

Fazlıoğlu, İ. (2003b). Osmanlı Klasik Muhasebe Matematik Eserleri Üzerine Bir Değerlendirme. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1 (1), 345-368.

Glynn, D. (2015). Semasiology and onomasiology: Empirical questions between meaning, naming and context. In J. Daems, E. Zenner, K. Heylen, D. Speelman & H. Cuyckens (Ed.), Change of Paradigms – New Paradoxes: Recontextualizing Language and Linguistics (pp. 47-80). Berlin, München, Boston: De Gruyter Mouton.

Kalafat, Ş. (2017). Anadolu (Osmanlı) Sahasında Yazılmış En Eski Tarihli Türkçe Matematik Risâlesi: Mahmûd bin Kâdî-i Manyâs’ın A ̒cebü’l-Üccâb’ı: Hesap Bölümü. Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish, s. 243-298.

Kalafat, Ş. (2018a). Kutadgu Bilig’de Geçen Bazı Hesap Terimleri. The Journal of International Social Research, s. 138-157.

Kalafat, Ş. (2018b). Uygur Sivil Belgelerindeki Hesapla İlgili Söz Varlığından Hareketle Uygurlarda Hesap Kavramı ve Kültürü. TEKE-Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. s. 2078-2118.

Kalafat, Ş. (2019a). Türkçede Sıra dışı Bir Matematik Teriminin Semantik Yolculuğu: Kara Cümle”, Journal of Turkish Studies, International Academic Journals, V.14, s.2425-2448.

Kalafat, Ş. (2019b). Eski Anadolu Türkçesi İle Yazılmış Bir Matematik Kitabı: Türkî Hisâb- İzleksel Terimbilimsel İnceleme-. Istanbul: Kesit Yayınları.

Kalafat, Ş. (2020), Yûsuf bin Kamâl al-Bursevî, Jâmi' al-Khisâb Glossary of Terminology-Index-Facsimile Part II The Sources of Oriental Languages and Literatures 147, Edited by Cemal Kafadar & Gönül Alpay Tekin, Published at The Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University.

Kalafat, Ş. (2020), Yûsuf bin Kamâl al-Bursevî, Jâmi' al-Khisâb Introduction-Textual Analysis-Critical Edition-Translation Part I, The Sources of Oriental Languages and Literatures 146, Edited by Cemal Kafadar & Gönül Alpay Tekin, Published at The Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University.

Katip Alauddin Yusuf. Mürşîdü’l-Muhâsibîn. Berlin Nüshası. Almanya Milli Kütüphanesi Türkçe yazmaları koleksiyonu, 2398 katalog numarası (Ms. or. oct. 2398), 120 varak.

Kaya, Y. (2022). Kâtip ̒Alâʾuddîn Yûsuf’un Zübde Mine’l-Hisâb Adlı Eseri (Giriş – İnceleme – Metin – Türkiye Türkçesine Aktarım – Terim Sözlüğü – Dizin – Tıpkıbasım) (Yüksek Lisans tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giriş.jsp.

Kripke, S. (2005). Adlandırma ve Zorunluluk (B. Açıl, Çev.). İstanbul: Litera Yayıncılık.

McGrath, Alister E. (2005) Iustitia Dei: A History of the Christian Doctrine of Justification. Cambridge: Cambridge University Press.

Özçelik, S. (2009). Muhyeddin Muhammed’in Mecma ̒ü’l-Kavâ ̒id Adlı Eseri (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük) (Doktora tezi). Erişim: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giriş.jsp

Schmitter, P. (2008). The theory of word formation in early semasiology: A blank spot on the map of the 19th century linguistics. Language Sciences, 30, 575-596.

Sager, J.C, (1990). A practical course in terminology processing. Amsterdam: John Benjamins.

Sager, J.C. (1997). Term formation. In: Handbook of terminology management. Sue Ellen Wright & Gerhald Budin (eds.). Amsterdam: John Benjamins, s. 25-41.

Sfetcu, N. (2019). The causal theory of reference. SetThings (August 14, 2019), Erişim adresi: https://www.setthings.com/en/the-causal-theory-of-reference/.

Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/

Ülken, H. Z. (1958). Felsefeye Giriş. Ankara: A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları.

Yalçın, A. (2017) Bilimsel Çalışmalarda Kavram Oluşturma ve Sözsüz İletişim Kavramları Üzerine. Avrasya Terim Dergisi, 5 (2): 74 – 79.

Yaman, H. & Akkaya, D. (2012). Dil Biliminin Kelime Öğretimine Açılan Kapısı: Bağlam Türleri. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/3, Summer 2012, s. 2599-2610


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.