Karşılaştırmalı Edebiyat Bilimi ve Bir Uygulama

Öz

Türk edebiyatında karşılaştırmalı edebiyatla ilgili birçok akademik çalışma bulunmasına
rağmen; karşılaştırmalı edebiyat, kuramsal anlamda yeterince bilinmeyen
araştırma yöntemleri arasındadır. Bu makalede önce karşılaştırmalı edebiyat terimi
üzerinde durulmuştur. Karşılaştırmalı edebiyatın tarihî gelişimi, temsilcileri, diğer yöntemlerle
ilişkisi ve en önemli niteliklerinden sonra, Türk edebiyatında karşılaştırmalı
edebiyat yöntemiyle ilgili çalışmalardan bahsedilmiştir. Makalenin ikinci bölümünde, ilk
bölümdeki verilere ve kuramsal bilgilere dayanılarak, Bâkî ile Taşlıcalı Yahyâ Bey’e ait
iki gazelin karşılaştırmalı tahliline yer verilmiştir. Makalede bu iki gazel şu açılardan
karşılaştırılmışlardır: şairler, edebî çevre ve dönem, dış yapı (şekil) özellikleri, iç yapı
(içerik; konu, bakış açısı, ana ve ara fikirler), dil ve üslûp, edebî sanatlar. Gazellerle
ilgili incelemeler, önce iki sütun hâlinde verilmiş; ardından bu veriler, ‘benzerlikler’ ve
‘farklılıklar’ başlıkları altında ayrıca değerlendirilmişlerdir. Çalışma sonunda, iki şiir
arasındaki en yoğun benzerliğin dil (lehçe, şive, ağız) ve dış yapı (şekil) özellikleri açısından
söz konusu olduğu görülmüştür. En zayıf benzerlik ise “konu, ana fikir, ara fikirler”
gibi içerikle ilgili hususlarda gözlemlenmiştir. Sonuçta iki şiir arasındaki benzerliklerin
farklılıklardan çok daha fazla olduğu anlaşılmıştır.