Memlûk Astronomisi

Öz

Araplar’ın “İlmü’l-hey’e” veya “İlmül-felek” olarak adlandırdıkları astronomi ile onun bir
kolu olan “İlm ahkami’n-Nücum” ya da “İlm Sınaat-i Ahkami’n-Nücum” dedikleri astrolojiye
olan ilgileri İslamiyet öncesi döneme rastlar. Onların bir taraftan Romalılarla, diğer yandan da
Sasanîler ile temas halinde olmaları astronomi ve astrolojiye kayıtsız kalmamalarını sağlamıştır.
Üstelik Keldanî astronomisinden miras olduğu sanılan yıldızlara ilişkin zengin bir bilgi
birikimine sahip oldukları bilinmektedir. Bununla birlikte İslamiyet öncesinde Araplar’ın astroloji
bilgisinin sistemli yani bilimsel bir seviyede olduğu söylenemez. İslamiyetle birlikte gerek
ibadet vakitlerinin, gerekse dini günlerin ve Kıble doğrultusunun belirlenmesi gibi ihtiyaçlar
sistemli bir astronomi bilgisinin geliştirilmesini zaruri kılmıştır. Bu amaçla ilk olarak Yunan
astronomi eserlerinin Lâtince'den Arapça'ya tercümeleri yapılmıştır. Tercüme aşamasını
bu alandaki diğer bilimsel faaliyetler takip eder. VIII Yüzyıla gelindiğinde İslâm astronomi
biliminin oldukça büyük mesafeler katettiği görülür. Ancak X ve XI. Yüzyıla damgasını vuran
Fatımî astronom İbn Yunus, hem İslâm dünyası hem de bütünüyle insanlık tarihi için bu
alanda son derece önemli başarılar elde etmiştir. İslâm dünyasında XIII.Yüzyıla kadar İbn
Yunus’un çalışmaları üzerinde bir çalışmaya rastlanmaz. Fatımiler ile aynı coğrafyada bir
devlet kurmuş olan Memlûkler, astronomi konusunda hem İbn Yunus’u hem de o döneme
kadar yapılan bütün çalışmaları gölgede bırakacak çalışmalar yapmışlardır. İbnü’ş- Şâtir,
İbnü’s-Sarrac gibi oldukça meşhur astronomi bilginleri bu dönemde yetişmiştir. Ayrıca isimlerine
bakarak aslen Türk olduklarına büyük ölçüde kanaat getirdiğimiz; Yusuf İbn Tuğhan,
Ahmed İbn Timurbay, Baylak el-Kıpçakî, Taybuga el-Baklamşî ve onun oğlu Ali İbn Taybuga
ile Seyfeddin Satılmış da bu dönemdeki astronomi bilimine katkıda bulunanlar arasındadır.