KLÂSİK TÜRK EDEBİYATI’NDA YENİ BİR TİP: ERDEMLİ AYDIN TİPİ / A NEW PROTOTYPE IN CLASSICAL TURKISH LITERATURE: THE RIGHTEOUS INTELLECTUAL PROTOTYPE

Öz

Hersekli Ârif Hikmet’in Manzûme başlıklı kasidesinde devleti yönetenlerin güvenilir olmadıkları üzerinde durulur. Böylece metinde devlet adamlarına güvenmeyen, güvensizlik ortamında kendi içine kapanan bir toplum söz konusu olur. Devletin yaşadığı başarısızlıklar, devlet adamların dünya zevklerine düşkünlüğü dönemin insanını mutsuzlaştırmış ve onları hayatı, devleti ve insanı sorgulamaya yöneltmiştir. Bu süreçte, yüzyıllardır otoriter devletin baskısı altında yaşayan kul, artık gözünü açmış ve devletini bu hâle getiren sorunları görmeye başlamıştır. Bireyleşmeye çalışan kulun mutsuzluğunun en büyük nedeni de aslında yanlış yönetim, dolayısıyla çöküş içindeki devlettir.  Böylece metin, Osmanlı devletinin çöküş dönemini temsil eder.

Kasidedeki temsilî insan, kul olmaktan çıkıp bir birey olma çabasıyla metinde yer alır. Ne gelenekten kopan ne de tam anlamıyla yeni olabilen bir bireyle karşılaşılır. Metinde bu bireyin dünyayı gözlemlediği ve onu yorumlamaya çalıştığı anlaşılır. Bu anlamda birey tam olarak bir kaos içindedir. Bu nedenle yeni insan mutsuzdur. Metinde, bireyleşmeye çalışan erdemli insanların mutsuz olduğu belirtilir. Böylece metinde çizilen yeni insanla Erdemli Aydın Tipi işaret edilir.

Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde “Yapı” başlığı altında metnin anlam birimleri aracılığıyla dönemin ideal insanına dair izler belirlenmiştir. İkinci bölümde, “Yapı”dan elde edilen veriler ışığında dönemin ideal insan tipini belirlemeyi merkeze alan bir yöntem eşliğinde şiir tahlil edilerek bir kültür yorumuna ulaşılması hedeflenmiştir.