OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN 17. YÜZYILDAKİ ‚ALACAKARANLIĞINDAN‛ BİR KESİT: TRABZON SUBAŞILARININ YERELLEŞMESİ / A CROSS SECTION OF TWILIGHT OF OTTOMAN EMPIRE IN THE 17th CENTURY: DECENTRALIZATION OF “THE SUBAŞIS” OF TRABZON

Turan AÇIK

Öz


“Klasik” dönemde merkezden atanan subaşıların yerini 17. yüzyılda sancakbeyiler ve beylerbeyiler tarafından atanan subaşılar almıştı. Bu durum subaşılık bağlamında nisbî bir yerelleşmeyi beraberinde getirmişti. Subaşı olarak atandıkları şehirler ile sosyo-ekonomik bağları olan bu yeni vazifeliler, söz konusu yerellikten kaynaklanan iktisadî muhtevaları ile geleneksel Osmanlı siyaset pratiğinden farklı bir görünüme işaret ediyorlardı. İltizâm üzere verilen ve gittikçe daha çok malî bir görev haline gelen subaşılığın bu yeni muhtevası, şehirle olan münasebetinde “salgunlar” şeklinde tezahür ediyordu. İşte 17. yüzyılın ilk yarısında Trabzon’daki subaşıların konu edinildiği bu yazıda, bilhassa şer‘iyye sicilleri üzerinden bu yeni subaşıların çalışma biçimleri örneklendirilmek istenmiştir. Bu şekilde 17. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun içerisinden geçtiği “alacakaranlığın” aydınlatılmasında küçük bir katkı yapmak hedeflenmiştir.   


Anahtar Kelimeler


Osmanlı İmparatorluğu, Trabzon, subaşı, beylerbeyi, iltizâm

Tam Metin:

PDF

Referanslar


Kaynakça

Arşiv Belgeleri

Başbakanlık Osmanlı Arşivi

İbnülemin Adliye, Dosya No: 1, Gömlek No: 13.

Mühimme Defterleri, no: 80.

Şer‘iye Sicilleri

Amasya Şer‘iye Sicilleri, no: 1, 2.

Trabzon Şer‘iye Sicilleri, no: 1820-6, 1821, 1821-4, 1822, 1824, 1825, 1826, 1827, 1828, 1830, 1831.

Telif Eserler

ABOU-EL-HAJ, Rifaat Ali (1974), “The Ottoman Vezir and Paşa Households 1683-1703: A Preliminary Report”, Journal of the American Oriental Society, Vol. 94, No. 4, s. 438-447.

AÇIK, Turan (2015), “Medine-i Amasya Sâkinlerinden Kapıkulu Sipâhileri: 17. Yüzyılın İlk Yarısında Amasya Sosyo-Politik Hayata Bir Bakış”, Turkish Studies, C. 10/1, s. 1-46.

AKDAĞ, Mustafa (1947), “Yeniçeri Ocak Nizamının Bozuluşu”, AÜ DTCF Dergisi, C. V/3, s. 291-313.

AKDAĞ, Mustafa (1999), Türkiye’nin İktisadî ve İctimaî Tarihi (1453-1559), C. II, Ankara: Barış Yayınları.

AKÖZ, Alaaddin-İbrahim Solak (2003), “Osmanlı Taşra Yönetimi ve 16. Yüzyılda Maraş Kazâsı Yöneticileri,” S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 9, s. 29-45.

Aşıkpaşazâde (1949), Tevârih-i Âl-i Osman, (Osmanlı Tarihleri I’in içinde), (haz. Nihal Atsız), İstanbul: Türkiye Yayınevi.

BOURDIEU, Pierre (2015), Devlet Üzerine: Collége de France Dersleri (1989-1992), (çev. Aslı Sümer), İstanbul: İletişim Yayınları.

BRUMMET, Palmira (2012), “Osmanlıları Akdeniz Dünyasına Yerleştirmek: Ekâbir ve Kapılar Meselesi”, Hakim Paradigmaların Ötesinde: Rifa’at Abou-El-Haj’a Armağan, (der. Donald Quatert-Baki Tezcan/çev. Aytek Sever), Ankara: Tan Kitabevi Yayınları, s. 105-124.

CEZAR, Mustafa (2013), Osmanlı Tarihinde Levendler, Ankara: T.T.K. Yayınları.

ERGENÇ, Özer (2012), XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

ERGENÇ, Özer (2013), “Osmanlı Klasik Dönemindeki ‘Eşraf ve Ayan’ Üzerine Bazı Bilgiler”, Osmanlı Tarihi Yazıları: Şehir, Toplum, Devlet, (Haz. Derya Önder), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, s. 383-395.

ERGİN, Osman Nuri (1995), Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, C. II, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.

GENCER, Bedri (2015), “Türkiye’nin İslamist ve Post-İslamist Dönüşümü Üzerine”, Notlar Kuram ve Düşünce Dergisi, S. 3, s. 20

GENÇ, Mehmet (2000), “İltizam”, D.İ.A., C. 22, İstanbul, s. 154-158.

İLGÜREL, Mücteba (1981), “XVII. Yüzyıl Balıkesir Şer‘iyye Sicillerine Göre Subaşılık Müessesesi”, VIII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, Ankara: T.T.K. Yayınları, s. 1275-1281.

İLGÜREL, Mücteba (2009), “Subaşı”, D.İ.A., C. 37, İstanbul, s. 447-448.

İNALCIK, Halil (2000), “Adâletnâmeler”, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adâlet, İstanbul: Eren Yayıncılık, s. 75-190.

İNALCIK, Halil (2015), Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı: Devlet, Kanun, Diplomasi, İstanbul: Timaş Yayınları.

İNAN, Kenan (2004), “Trabzon’da Yönetici Yönetilen İlişkileri (1643-1656)”, Osmanlı Araştırmaları – The Journal of Ottoman Studies, XXIII, Prof. Dr. Nejat GÖYÜNÇ’e Armağan-2, s. 23-60.

KOLÇAK, Özgür (2012), XVII. Yüzyıl Askerî Gelişimi ve Osmanlılar: 1660-64 Osmanlı Avusturya Savaşları, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi).

KUNT, Metin (1977), “Müteşebbis Bir Osmanlı Veziri: Derviş Mehmed Paşa”, Toplum ve Bilim, S. 2, s. 47-64.

KUNT, İ. Metin (1978), Sancaktan Eyalete: 1550-1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.

OĞUZOĞLU, Yusuf (2005), Osmanlı Devlet Anlayışı, İstanbul: Eren Yayınları.

ÖĞÜN, Süleyman Seyfi (2006), Gündelik Hayatın Kültürel Yansımaları, Bursa: Alfa Aktüel Yayınları.

ÖZKAYA, Yücel (1085), XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.

ÖZVAR, Erol (2013), “Voyvoda”, D.İ.A., C. 43, İstanbul, s. 129-131.

ÖZCAN, Abdülkadir (haz.) (2003), Kânunnâme-i Âl-i Osman (Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin), İstanbul: Kitabevi Yayınları.

PAKALIN, M. Zeki (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 3, İstanbul: M.E.B. Yayınları.

SAHİLLİOĞLU, Halil (1966), “Bolu Subaşılığı”, Çele, S. 31, s. 17-19, 35.

TEZCAN, Baki (2010), The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern World, New York: Cambridge University Press.

YILMAZ, Fikret (2012), “Zina ve Fuhuş Arasında Kalanlar: Fahişe, Subaşıya Karşı”, Toplumsal Tarih, S. 220, s. 22-31.

YÜCEL, Yaşar (1974), “Osmanlı İmparatorluğunda Desantralizasyona Dair Genel Gözlemler”, Belleten, C. XXXVIII, S. 42, s. 657-708.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.