E-postama gönder TÜRKLERİN DÜNYASINDAN UZAKLAŞAN TÜRKÇE TIP TERİMLERİ: ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİNDEN TÜRKİYE TÜRKÇESİNE / TURKISH MEDICINE TERMS NOT USED ANY MORE BY TURKS: FROM OLD ANATOLIAN TURKISH TO TURKISH
Öz
Bu çalışmada Eski Anadolu Türkçesi ile yazılmış tıp metinlerinde yer alan; ancak bugün için Türkiye Türkçesinde kullanılmayan Türkçe tıp terimlerine yer verilmiştir. İnceleme konusu olan bu terimler; organ adları ve hastalık adlarıdır. Türkiye Türkçesinde kullanılmayan; ancak birçoğu Türkiye Türkçesi ağızlarında yaşayan bu terimlerin ortak kullanımdan düşmesi ve yabancı dillerden alınan karşılıklarının bunların yerine geçmesi araştırılmıştır. Kullanımdan düşme işlemi, sadece yabancı dillere ait sözcüklerin Türkçe sözcüklerin yerine geçmesi biçiminde olmamıştır. Söz konusu sözcüğün dengi olan başka bir Türkçe sözcüğün ortak kullanımda devam etmesi, diğerinin ise ortak kullanımdan düşüp sadece Türkiye Türkçesi ağızlarında yer alması biçiminde de olmuştur. Araştırmanın kapsamı dâhilinde, Eski Anadolu Türkçesi ile yazılmış tıp metinleri üzerine yapılan çalışmalar taranmış, elde edilen organ ve hastalık adları Güncel Türkçe Sözlük esas alınarak Türkiye Türkçesinde kullanılıp kullanılmadığına göre sınıflandırılmıştır. Sınıflandırmanın ardından Türkiye Türkçesinde kullanılmayan terimler incelenmiştir. Bunun sonucunda, Eski Anadolu Türkçesindeki bazı tıp terimlerinin bugün ortak kullanımdan düştüğü ve yerine yabancı dildeki karşılıklarının geçtiği görülmüştür. Türkiye Türkçesinde kullanılmayan; ancak onun bazı ağızlarında var olan birtakım sözcüklerin ise zaman içerisinde unutulup Türklerin dünyasından uzaklaşabileceği sonucuna varılmıştır. Bunun sebebi ise, söz konusu sözcüklerin ortak kullanımdan düşmesi nedeniyle sadece ağızlarda yaşamaya başlaması ve şehirleşmenin de etkisiyle sözcüğün yer aldığı ağzı kullanan insanlarının sayısının gittikçe azalmasıdır.
Anahtar Kelimeler
Tam Metin:
PDFReferanslar
AKKİRAZ AYHAN, Zeynep (2011), Kitābu Emrāżi’l-ǾAyn (İnceleme-Metin-Dizin), Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Entitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
AKTAŞ, Esra Gül (2010), ǾAbdulvehhâb’ın Müntehab Adlı Tıp Kitabı (İnceleme-Metin-Dizinli Sözlük), Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Entitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
BAHŞÂYİŞ BİN ÇALIÇA (2017), Bahşâyiş Lügati, (hzl. Fikret Turan), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
MUHAMMED BİN MAHMUÛD-I ŞİRVÂNİ (2004), MÜRŞİD [Göz Hastalıkları] (İnceleme-Metin-Dizin-Sözlük), (hzl. Ali Haydar Bayat - Necdet Okumuş), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
BOZKAPLAN, Şerif Ali (2011, Winter). “Necatî Bey’in Türkçesi”, Turkish Studies, 6/1: 169-184.
CAFEROĞLU, Ahmet (1972), “Yunus Emre’de Arhaik Unsurlar”, İÜ Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 20: 2-10.
CELÂLÜDDİN HIZIR (HACI PAŞA) (1990), Müntahab-ı Şifâ I Giriş-Metin, (hzl. Zafer Önler), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CELÂLÜDDİN HIZIR (HACI PAŞA) (1999), Müntahab-ı Şifâ II Sözlük, (hzl. Zafer Önler), İstanbul: Simurg Yayıncılık.
ÇAĞIRAN, Önder (1992), Ahmed-i Dâ’î Tıbb-ı Nebevî (İmlâ-Fonetik-Morfoloji-Karşılaştırmalı Metin-İndeks ve Sözlük), Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış doktora tezi).
ÇELİK, Anıl (2014), Terceme-i Kāmilü’s-SınāǾa (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin), Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
DOĞAN, Ahmet Turan (2015), Kitâb-ı Tıbb-ı Hikmet (İnceleme-Metin-Dizin), Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış doktora tezi).
DOĞAN, Şaban (2009), Terceme-i Akrabâdîn Sabuncuoğlu Şerefeddin (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler), Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
EKŞİOĞLU, Serap (2015, Eylül), “Şeyhî Divanı’ndaki Arkaik Sözcükler”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 15: 378-387.
ERDAĞI DOĞUER, Binnur (2013), Tuhfe-i Mübârizî, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
GÜMÜŞATAM, Gürkan (2009), Haźā Kitābu Ĥükemā-yı Tertįb-i MuǾālece Adlı Eser Üzerine Bir Dil İncelemesi (İnceleme-Metin-Dizin-Terimler Sözlüğü), Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış doktora tezi).
GÜRLEK, Mehmet (2011), İbrahim bin Abdullah’ın Cerrâh-nâme (Alâ’im-i Cerrâhîn) Adlı Eseri (Giriş-Metin-Sözlük), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Yayımlanmamış doktora tezi).
GÜVEN, Meriç (2005), Abdulvehhâb bin Yusuf’un Müntahab-ı Fi’t-Tıbb’ı (Dil İncelemesi-Metin-Dizin), Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış doktora tezi).
HEKİM BEREKET (2013), Tuĥfe-i Mübārizį (Metin-Sözlük), (hzl. Binnur Erdağı Doğuer), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
İLHAN, Nadir (1998), Eşref bin Muhammed Hazâ’inu’s-Sa’âdât (İnceleme-Metin-Dizin), Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış doktora tezi).
İSHÂK BİN MURÂD (2007), Edviye-i Müfrede, (hzl. Mustafa Canpolat - Zafer Önler), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KAYA, Elif (2009), Envâ-ı Emrâz: İnceleme-Metin-Dizin, Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
KAYA, Emel (2008), Muyîddin Mehî’nin Müfîd (Nazmü’t-Teshîl) Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Dizin) ve Bu Eserin XV. Yüzyıl Türk Tıp Dilinin Oluşmasındaki Yeri, Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış doktora tezi).
KURBAN, Ferhat (1990), Şirvani Mahmud Sulŧāniye (Giriş-Metin-Sözlük), İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
KÜÇÜK, Serhat (2014), “Şeyyad Hamza’nın Yûsuf u Zeliha’sındaki Arkaik Unsurlar”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 52: 1-25.
KÜLCÜ, Melek (2009), Cerrah Mes’ud Hulasa (Dil Özellikleri-Metin-Dizin), Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
OKUTAN, M. Yahya - vd. (2004), 15. Yüzyıl Türkçe Tıp Kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerîf, İstanbul: Merkez Efendi Geleneksel Tıp Derneği.
ÖLMEZ, Mehmet (2003), “Çağataycadaki Eskicil Öğeler Üzerine”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu: Mustafa Canpolat Armağanı, Ankara: 135-142.
ÖZÇELİK, Sadettin (2001), Kitâbü’l-Mühimmât, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
ÖZCAN, Hatice (2007), Kaysûnîzâde Nidâî Muhammed Çelebi El-Ankaravî’nin Menâfi’u’n-Nâs Adlı Eseri (Metin-Dil Özellikleri-Dizin) (57a-99b), Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
ÖZER, Osman (1995), Ahmedį Tervįhü’l-Ervāĥ (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin), Elazığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış doktora tezi).
ŞAHİN, Mehmet Ünal (1994), Mü’min bin Mukbil Miftâĥü’n-Nûr ve Ħazâinü’s-Sürûr (Dil Özellikleri-Metin-Söz Dizini), Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış doktora tezi).
ŞEREFEDDİN SABUNCUOĞLU (1992), Cerrāĥiyetü’l-Ħāniyye I - II, (hzl. İlter Uzel), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
-------- (2010), Mücerreb-nâme, (hzl. Paki Küçüker), Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
ŞİRVANLI MAHMUD (1993), Kemâliyye (Giriş-İnceleme-Cümle Bilgisi-Metin-Sözlük), (Hzl. Muhammet Yelten), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
TAŞ, İbrahim (2015). Süheyl ü Nev-Bahâr’da Eskicil Ögeler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk Dil Kurumu (2005), Türkçe Sözlük, (hzl. Şükrü Haluk Akalın - vd.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk Dil Kurumu (2009), Derleme Sözlüğü, (hzl. Ömer Asım Aksoy - vd.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk Dil Kurumu (2009), Tarama Sözlüğü, (hzl. Ömer Asım Aksoy ve Dehri Dilçin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Türk Dil Kurumu, “Büyük Türkçe Sözlük”, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts
Türk Dil Kurumu, “Güncel Türkçe Sözlük”, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&view=gts
Türk Dil Kurumu, “Tarama Sözlüğü”, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_tarama&view=tarama
Türk Dil Kurumu, “Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü”, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_ttas&view=ttas
UÇAR, İlhan (2009), Hazâ Kitâb-ı Hulâsa-i Tıbb Cerrâh Mes’ûd (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler), Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış doktora tezi).
ÜŞENMEZ, Emek (2014), Eski Anadolu Türkçesinde Arkaik (Eski) Öğeler, İstanbul: Akademik Kitaplar.
YAVUZ, Serdar (2013), Cerrâh-nâme (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım), İstanbul: Kesit Yayınları.
YILDIRIM, Onur (2010), Et-Teshil Fi’t-Tıbb (Kitâb-ı Teshîli’l-Mevlanâ Şemseddin) (İnceleme-Metin-Dizin), Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
YILMAZ, Emine - DEMİR, Nurettin (2009), “Kısas-ı Enbiyâ’dan Eski Anadolu Türkçesinin Sözvarlığına Katkılar I”, International Journal of Central Asian Studies, 13: 495-517.
YILMAZ, Emine - DEMİR, Nurettin (2009), “Kısas-ı Enbiyâ’dan Eski Anadolu Türkçesinin Sözvarlığına Katkılar II”, Studies on the Turkic World. Festschrift in Honour of Stanislaw Stachowski, edited by E. Manczak-Wohlfeld and B. Podolak, Jagiellonian University, Krakow: 215-226.
YILMAZ, Emine - DEMİR, Nurettin (2012), “Kısas-ı Enbiyâ’dan Eski Anadolu Türkçesinin Sözvarlığına Katkılar III”, Ankara Ünivesitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 19/1: 159-168.
YURDAKUL, Yalçın (2001), Risale-i Hasatü’l-Külye ve’l-Mesane (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım), Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).
Refback'ler
- Şu halde refbacks yoktur.
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.