ESKİ OĞUZ TÜRKÇESİNDEN KLÂSİK OSMANLI TÜRKÇESİNE BİRLEŞİK FİİL TERCİHİ: KABUSNAME ÇEVİRİSİ ÖRNEĞİ / THE PREFERENCE FOR THE COMPOUND VERB FROM THE OLD OGHUZ TURKISH TO THE CLASSICAL OTTOMAN TURKISH: THE CASE OF THE TRANSLATION OF KABUSNAME

Öz

ÖZET

Oğuz Türkçesinin gelişim aşamasındaki tarihî safahatını değerlendirmek açısından mensur eserlerin önemi ayrı bir değer taşımaktadır. Mensur eserler gerek ses bilgisi gerek şekil bilgisi gerekse söz dizimi ve anlam bilimi açılarından incelemek için çok daha fazla ve çeşitli oranda malzeme temin eder. Emir Unsuru’l Maâlî Keykâvus bin İskender bin Kâbûs bin Veşmgir tarafından 1082 yılında yazılmış olan Kabusname Türkçeye pek çok kez tercüme edilmiştir. Mercümek Ahmed’in 1431/32 yılında yapmış olduğu çeviri Oğuz Türkçesinin en ekmel örneklerinden biridir. Nazmizade Murtaza 1705 yılında Mercümek Ahmed’in çevirisini zamanın diline uyarlayarak bir tür dil-içi aktarım örneği ortaya koymuştur. Nazmizâde bu çevirisini yaparken klâsik Osmanlı Türkçesinin üslubunu en iyi şekilde yansıtarak ağır bir dil kullanmış, zaman zaman da dönemin diline göre son derece sade bir üslup ortaya koymuştur. Nazmizâde çevirisinde Mercümek Ahmed’in çevirisine nazaran göze çarpan önemli farklılıklardan biri birleşik fiillerin kullanım oranı ve şeklidir. Birleşik fiilerin kullanım oranının, doğu kaynaklı yabancı kelime oranının artışına binaen, 15. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar oldukça fazlalaştığı tahmin edilebilmektedir. Çalışmaya dâhil edilen bölümler içerisinde Mercümek Ahmed çevirisinde 121, Nazmizâde Murtaza çevirisinde 329 birleşik fiilin tespit edilmiş olması bu meselenin açıkça kanıtıdır. Bu çalışmamızda her iki çevirinin karşılıklı değerlendirilmesi esasında Oğuz Türkçesinde, Kabusname örneği çerçevesinde, ana yardımcı fiillerin kullanımının 15. yüzyıldan 18. yüzyıla nasıl bir değişim geçirdiğini ortaya koymaya çalışacağız.

ABSTRACT

Prose works are of special importance in terms of evaluating the historical process of the developmental stages of the Oghuz Turkish. Prose works provide far more and varied materials to conduct investigations in terms of phonetics, morphology, syntax and semantics. Kabusname, which was written by Emir Unsuru’l Maâlî Keykâvus bin Iskender bin Kâbûs bin Veshmgir in 1082, has been translated into Turkish many times. The translation rendered by Mercümek Ahmed in 1431/32 is one of the perfect examples of Oghuz Turkish. Nazmizade Murtaza adapted Mercümek Ahmed’s translation to the language of his time in 1705, thereby generating an example of intralingual transfer. While doing his translation, Nazmizâde used a grandiose language by making good use of the classical Ottoman Turkish style but occasionally he also produced an extremely simple style. One of the significant differences in Nazmizâde’s translation in comparison with Mercümek Ahmed’s rendering is the rate and form of the use of compound verbs. It can be hypothesized that the rate of the use of compound verbs increased significantly between the 15th and 18th centuries in parallel with the rise in the number of words  borrowed from Eastern languages. Among the sections that were included in the study, 121 compound verbs were identified in the translation by Mercümek Ahmed whereas 329 were counted in Nazmizâde Murtaza’s translation, which is an obvious evidence for this. In this study of ours, we will make an attempt to reveal what kind of changes the use of main auxiliary verbs underwent in Oghuz Turkish within the framework of the translation of Kabusname by rendering a mutual assessment of the two translations.