ÇAVUŞ UNVANININ KÖKENİ, ANLAMLARI VE TÜRKİYE SELÇUKLULARI DÖNEMİNDE KULLANIMI / THE ORIGIN AND MEANINGS OF THE TITLE OF SERGEANT (ÇAVUŞ) AND ITS USAGE DURING THE PERIOD OF THE SULTANATE OF RUM

Öz

Türk devletlerinde hükümdar mekânı olarak kullanılan sarayın devlet hayatında önemli bir yeri vardır. Aynı zamanda devletin yönetim merkezi olarak kullanılan sarayda bir teşkilatlanma meydana getirilmiştir. Saray teşkilatında büyükten küçüğe bir takım görevliler yer almaktadır. İşte saraydaki bu görevlilerden birisi de çavuş olup önemli hizmetler ifa etmişlerdir. Aslında çavuş rütbesinin kökenleri İslam öncesi devirlere kadar uzanmaktadır. İlk defa Göktürkler zamanında çavuş unvanına rastlanmaktadır. Uygurlar, Peçenekler, Kumanlar ve Hazarlarda da çavuş teriminin kullanıldığı görülmektedir. İslam’dan sonraki devirlerde ise Karahanlılar, Gazneliler, Büyük Selçuklular ve Türkiye Selçuklularında çavuş rütbesi bulunmaktadır. Burada çavuş kelimesinin etimolojisi ve anlamlarından hareketle diğer Türk devletleri ile birlikte Türkiye Selçuklularında çavuşların görevleri ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bunun için özellikle sözlüklerde ve kaynaklarda geçen çavuş kelimesi ile bu kelimenin kökeni ve tarihsel gelişim süreci takip edilecektir. Bundan sonra bu kelimenin çeşitli dönemlerdeki kullanılan Türk dillerindeki anlamları belirlenecektir. Bu anlamlardan hareketle de çavuşun görevleri ortaya konulacaktır. Tarihsel süreç göz önünde tutularak Türkiye Selçuklularında çavuş terimi ve rütbesinin anlam ve görevleri aydınlatılacaktır.