SELÇUKLU VEZİRİ AMÎDÜLMÜLK KÜNDÜRÎ VE SELÇUKLU DİNÎ SİYASETİNDEKİ YERİ / SELJUKIDS’S VIZIER AMID AL-MULK AL-KUNDURI AND HIS IMPORTANCE PLACES IN SELJUKIAN RELIGIOUS POLICY

Öz

Selçuklu tarihinde yirmi üç vezirin on altısı İran asıllıdır. Göçebe Türk boyları ile yerleşik halklar arasında bir denge kurması amaçlanan bu vezirler arasında en fazla bilineni Nizamu’l-mülk’tür. Ancak bunlar arasında dokuz yıl Tuğrul Bey’e vezirlik yapan ve Selçukluların kurumsallaşmasında, din ve mezhep politikasının şekillenmesinde, Halifelik ile ilişkilerin kurulmasında çok önemli etkileri olan Amîdülmülk el-Kündürî, maalesef Nizamu’l-mülk’ün gölgesinde kalmış, tarih önünde hak ettiği ilgiyi görememiştir. Şu ana kadar bu önemli vezirin hayatı ve Selçuklu tarihindeki rolü hakkında müstakil bir makale bile yazılmamış olması bir talihsizlik olmuştur.

İranlı feodal asillerin bir temsilcisi olan Kündürî, İbrahim Yınal ve Kutalmış isyanlarının bastırılmasında oynadığı rolle ve Abbasi Halifeliği ile Selçuklular arasındaki ilişkilerin geliştirilmesindeki etkisiyle temeyüz etmektedir. Kündürî’nin vezirlik yıllarında Selçuklular, kuruluş devri yıllarının sorunlarını geride bırakarak bir istikrar dönemine girmiştir. Kündürî Halifelik merkezinin mali bütçesini yeniden düzenlemiş, Büveyhiler döneminde harap hale gelmiş Adudi hastanesi ve diğer kurumları restore ederek yeniden faaliyete geçirmiştir. Bu faaliyetlerinden dolayı Abbasi halifesi tarafından kendisine “Seyyidu’l-Vüzera” unvanı verilmiştir.

Kündürî’nin Selçuklu tarihinde en dikkat çeken faaliyeti ise mezhep politikası ve mücadelesidir.  Mutaassıp bir Mu’tezîli-Hanefi ve Şii olan Kündürî, kendi mezhep taraftarlarını iktidara ve önemli mevkilere taşıdığı gibi özellikle Eş’ariler ile sert bir mücadeleye girmiştir. Siyaseten Kündürî’nin başın çektiği bu mezhep kavgası, geride bir literatür bırakmıştır. Selçuklu dönemi düşünce hareketleri bakımından son derece önemli bir konudur.