SAFEVÎ HÜKÜMDARI ŞAH İSMAİL’İN SEYYİDLERLE MÜNASEBETİ / SAFAVID SOVEREIGN SHAH ISMAIL’S RELATIONS WITH SAYYIDS

Mehmet DAĞLAR

Öz


Şah İsmail’in çoğunlukla Anadolu coğrafyasında yaşayan Kızılbaş Türkmenlerin desteği ile kurduğu  Safevi Devleti kuruluş sürecinde dini ve sivil bürokrasinin gelişmesi için kadrolara ihtiyaç duymuştur. Safevi öncesi İran’ında toplumsal konumları güçlü olan seyyidler bu ihtiyacın karşılanmasını sağlamıştır.

Şah İsmail devletin meşruiyetini sağlamak için de seyyidlerle olan münasebetini sağlamlaştırmaya gayret göstermiştir. Bu çalışmada Safevilerin kuruluş yıllarından Şah İsmail dönemi sonlarına kadar geçen sürede seyyidlerle olan ilişki ve Safevilerde  dini ve siyasi hayatın şekillenmesinde seyyidlerin rolü incelenecektir.


Anahtar Kelimeler


Şah İsmail, Safeviler, İran, Seyyid

Tam Metin:

PDF

Referanslar


ABBASLI, Mirza (1976), “Safevilerin Kökenine Dair”, Belleten, XL/ 158, Nisan, Ankara, s.277-329.

Abdi Beğ Şirazi (2019), Safeviler: Tekmiletü’l Ahbar (Başlangıçtan 1571’e Kadar Safevilerin Tarihi), Tercüme ve Notlar: Şefaattin Deniz – Hasan Asadi, İstanbul.

AKAÇERİ- Seyyid Haşim - ALLAHYARİ, Hasan (1390) “Tehvil-i ve Tenv’i-i Mefhumu Siyadet der asr-ı Safeviyye”, Mütalaat-ı Tarih-i İslam, Tabıstan, Sal-ı sevvom, s.7-26

AKAÇERİ, Seyyid Haşim (1389), Mukaddeme-i Ber Münasebat-ı Din u Devlet Der İran Asr-ı Safevi, Tahran.

ALLAHYARİ, Hasan (1395), “Tehlil-i Tarih-i Muhacerat-ı Sadat Ez İran be Hind der Asr-ı Safevi: Ba takid-i ber Teneşhay-ı Deruni ve Biruni-yi Sadat”, Mütalaat-ı Tarih-i Ferhengi, Sal-ı heftum, Şomare bist u heştum, Tabıstan, s.1-22

ALLOUCHE, Adel (2001), Osmanlı-Safevi İlişkileri (Kökenleri ve Gelişimi), Çev: Ahmed Emin Dağ, İstanbul.

ARAB, Mesud Veli (1394), “Sadat-ı Mar’aşi Şuşter der Asr-ı Timuriyan ve Safeviyan (H.778-1135) ”, Tarihname-i Harizmi, Paiz, Şomare 9, s.154-170

ARAYANCAN, Ayşe Atıcı (2014), “Tarihi Süreçte Muş’aşalar”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş-ı Veli Araştırma Dergisi, 72, s.175-188.

BAFEKİ, Muhammed Müfid Müstevfi (1390), Muhtasar-ı Müfid:Coğrafya-yı İran Zemin der Asr-ı Safevi, Tahran.

BARTHOLD, Wilhelm (2015), Uluğ Bey ve Zamanı, Çev: İsmail Aka, 2. Baskı, Ankara.

BARTHOLD, Wilhelm (2014), Orta Asya Tarih ve Uygarlık, Çev: D.Ahsen Batur, İstanbul.

BAUSANİ, A (2002), “İlhanlı Hakimiyeti Zamanında İran’da Din”, Çev: Mustafa Uyar, Tarih Araştırmaları Dergisi, XX/32, s.223-231

BERNHEİMER, Teresa (2016), Ali’nin Ailesi (Ehlibeyt ve İlk Aleviler), İstanbul.

BOZKURT, Fuat (2018) , Buyruk: İmam Cafer-i Sadık Buyruğu, İstanbul, 2018.

Budak Münşi-i Kazvinî (1378), Cevahirü’l Ahbar, Neşr: Muhsin Behram Nejad, Vezaret-i Ferhengi ve İrşad-ı İslami, Tahran:

Hasan-ı Rumlu (1389), Ahsenü’t Tevarih, Neşr: Abdülhüseyin Nevai, Tahran: İntişarat-ı Esatir.

ÇINAR, Gülay Karadağ (2017), Safevilerde Hükümdar Unvanları ve Hakimiyet Anlayışı, İstanbul.

DAĞLAR, Mehmet (2019), “Sam Mirza’nın Tuhfe-i Sami Adlı Tezkiresinde Geçen Şair Seyyidler ve Şii Âlimler”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:18, s.77-90

DAFTARY Farhad (2016), Şii İslam Tarihi, Çev: Ahmet Fethi, İstanbul.

DEMİR, Habip (2017), Horasan’da Şiilik: İran’da Şiiliğin Tarihsel Kökleri, Ankara, 2017

EKİNCİ, Mustafa (2010), “Safeviler Tarikatı ve Türkmenler Üzerindeki Rolü”, Anadolu’da Aleviliğin Dünü Bugünü, Ed: Halil İbrahim Bulut, Sakarya Üniversitesi Yayınları, Sakarya, s.143-174.

EL-HÜSEYNİ, Haşim (1371), Maruf Cünbüşha-yi Şii der Tarih-i İslam, trcm. Seyyid Muhammed Sadık, Çap-ı evvel, Meşhed.

ERAVCI, H. Mustafa (2014), Gelibolulu Mustafa Ali’de Safevi ideolojisi”, Gelibolulu Mustafa Ali Çalıştayı Bildirileri (28-29 Nisan 2011), Haz: İ.Hakkı Aksoyak, Ankara, 149-160.

GENÇ, Vural (2019), Acem’den Rum’a Bir Bürokrat ve Tarihçi: İdris-i Bitlisi (1457-1520), Ankara.

GHEREGLOU, Kioumars (2019), “A Safavid Bureaucrat in The Ottoman World : Mirza Mahdum Sharifi Shirazi and the Ouest For Upward Mobility in the İlmiye Hierarchy”, Osmanlı Araştırmaları, L.III, 2019, s.153-194

GÜNDÜZ, Tufan (2010), “Şah İsmail”, DİA, C.38, İstanbul.

GÜNDÜZ, Tufan (2015) Kızılbaşlar, Osmanlılar, Safeviler, İstanbul.

GÜNDÜZÖZ, Güldane (2018), Şii Düşüncede Tarih Dışı Hz. Fatıma Yorumu, Fecr Yayınevi, Ankara.

HİNZ, Walter (1948), Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd: XV. Yüzyıl’da İran’ın Milli Bir Devlet Haline Yükselişi, Çev: Tevfik Bıyıklıoğlu, Ankara.

Hurşah bin Kubad el-Hüseynî (1379), Tarih-i İlçi-yi Nizamşah, Neşr: Muhammed Rıza Nasıri-Koiçi Haneda, Çap-ı Umur-u Fenni, Tahran.

KAŞGARLI MAHMUT (1991), Divanü Lügat-it-Türk Dizini, C.IV, 3.baskı, Çev: Besim Atalay, TTK, Ankara.

KILIÇ, Rüya (2016), Osmanlıda Seyyidler ve Şerifler, İstanbul.

KORDİ- Zeynep Hatun- KORDİ- Tahire (1395), “Nakş-ı Sadat ve Ulema der Hukuk-u Şehrvendi-yi Asr-ı Safevi”, Fasılname-i Hukuk-ı Milel, Sal-ı Şeşem, Paiz, Şomare 23, s.65-80

KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa S (2009), “Tarihi Süreçte Seyyid ve Şerif Kavramlarının Kullanımı”, Osmanlı Araştırmaları, XXXIII, s.87-129.

MÉLİKOFF Iréne (2009), Uyur İdik Uyardılar: Alevilik Bektaşilik Araştırmaları, Çev: Turan Alptekin, İstanbul.

MEŞKURİYAN Muhammed Taki - CAFERİ, Ali Ekber (1394), “Sadat-ı Lale-i Tebriz der Güzar-ı be Asr-ı Safevi”, Fasılname-i İlmi, Sal-ı Bist-u Pencum, Devre-i Cedid, Zımıstan, Şomare 28, s.246-272.

MİNORSKY, V. F (1964), Iranica Twenty Articles, Publications of The University of Tehran, Tahran.

MİRAHMEDİ, Meryem (1369), Din u Devlet der Asr-ı Safeviyye, Çaphane-i Sipehr, Tehran.

MORİMOTO, Kazuo (2010), “The Earliest Alid Genealogy for the Safavids: New Evidence for the Pre- dynastic Claim to Sayyid Status”, Iranian Studies, vol: 43, no: 4, September, s.447-469

MUSALI, Namıg (2018), “I. Şah İsmail’in İdari- Askeri ve İçtimai- İktisadi Politikaları Üzerine Bazı Notlar ve Değerlendirmeler”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, İlkbahar, 5/14, s.1-46

NEWMAN, Andrew (1999), “The role of the Sadat in Safavid Iran: Confrontation or Accommodation?”, Oriente Moderno, Nuova Serie, Anno 18(79), Nr.2, s.577-596.

ÖZ, Mustafa (1994), “Ehl-i Beyt”, DİA, C. 10, s.500

PARSADUST, Menuçehr (1381), Şah İsmail-i Evvel, Tahran.

POTTER, Lawrence G (2011), “Moğollar Sonrası İran’da Sufiler ve Sultanlar”, Trcm: Hanifi Şahin, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 28/2, s.215-243.

Sam Mirza-yı Safevi (1389), Tuhfe-i Sami, Neşr: Fatma Engurani, Tahran, 1389.

SARICIK, Murat (2003), Osmanlı İmparatorluğu’nda Nakibü’l –Eşraflık Müessesesi, Ankara.

SARWAR, Gulam (1939), History of Shāh Isma’il Safawi, Aligarh.

SAVORY, R (1965), “The Consolidation of Safawid Persia”, Der Islam, 41, Berlin, s.71-94.

SIFATGOL, Mansur (1381), Sahtar-ı Nihad ve Endişe-i Dini der İran-ı asr-ı Safevi, Müessese-i Hidamat-ı Ferhengi-yi Resha ,Tahran.

SPULER, Bertold (2011), İran Moğolları: Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri 1220- 1350, Çev: Cemal Köprülü, Ankara.

STEWART, Dewin J (2016), “Safevi İran’ına Amili Ulemanın Göçüne Dair Notlar”, Çev: Habib Kartaloğlu, e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 9/2.

SÜMER, Faruk (1999), Safevilerin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara.

TOPALOĞLU, Fatih (2013), “İran Coğrafyasının Şiileşme Süreci-İlk Dönem, Emeviler, Abbasiler-“, E-Makalat Mezhep Araştırmaları, Güz, VI/2.

UYAR, Mazlum (2000), İmamiyye Şiası’nda Düşünce Ekolleri:Ahbarilik, İstanbul.

ÜNLÜSOY, Kamile (2015), Anadolu’da Hz.Ali Tasavvurları (XIII.-XVI. Yüzyıllar), Ankara.

YILDIRIM, Rıza (2012), “Kızılbaşların (Alevilerin) Gözünde Şah İsmail kimdi?”, II. Uluslararası Tarihten Bugüne Alevilik Sempozyumu, Ankara, 2012, s.85-98

YILDIRIM, Rıza (2017), Aleviliğin Doğuşu: Kızılbaş Sufiliğinin Toplumsal ve Siyasal Temelleri (1300-1501), İstanbul.

YÜKSEL, Musa Şamil (2009), “Şahruh’un Sünniliği Canlandırma Siyaseti”, Tarih Okulu, Sayı: V, 2009, s.95-110

YÜKSEL, Musa Şamil (2011), Timurlularda Din-Devlet İlişkisi, Ankara.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.