DEDE KORKUT KİTABI’NDA SÖYLEMSEL OLUMSUZLUK / DISCURSIVE NEGATIVITY IN THE BOOK OF DEDE KORKUT

Öz

Dilin sosyal olgu olması genelde toplumun, özelde bireyin varlığını ön plana çıkarmaktadır. Toplum ve bireyin yaşantısıyla şekillenen zihin, dil aracılığıyla ifade bulur. Ortaya çıkan dil birliklerinin seçimi gibi oluşturulan bağlam çerçevesinde sunulan anlam da zihnin üretimidir. Dolayısıyla bir algı süreci içeren olumsuzluk, ortak bir duygu değeri olabileceği gibi bireyin yaşamıyla da desteklenebilen ve değişebilen bir kategoridir. Dil bir uzlaşım sistemidir, bu sistem içinde birey yaşadıklarından hareketle söylemini yaratır ve temelde bunu yaparken çeşitli işaretleyiciler kullanabileceği gibi herhangi bir işaretleyici kullanmadan da odak noktasını görünenin ardına çekerek sezdirimde bulunabilir.  Bu süreçte sözcük ve söz öbekleri yüzey yapıda yer alıp anlam taşıyıcısı olarak işlev görmektedir. Cümlelerin yüzey yapısıyla dilsel ürünlerin haricinde konuşurun/anlatıcının ifadeye kattığı dil dışı durumlar ise ifadenin söylemini oluşturmaktadır. Söylemi oluşturan edimsel süreçte olumsuzluk kategorisi, temelde konuşurun ya da okuyucunun önermeye yüklediği anlamdır. Konuşur söylemi yaratacak çerçeveyi çizerken gönderimde bulunma, karşılaştırma, sözcük çağrışımlarından yararlanarak görünenin ardındaki olumsuzluğu sezdirme yoluna gider. Bu çalışmada olumsuzluk külliyatını ortaya koymaktan ziyade olumsuzluğun kullanıma dayalı, dilbilgisel değil dilsel bir kategori olduğuna dikkat çekilmek istendiğinden Dede Korkut’tan alınan sınırlı sayıda söylemsel olumsuzluk örneklerine yer verilmiştir. Dede Korkut’ta olumsuzluk taşıyan dil birliklerinin söylem açısından değerlendirilmesiyle standart olumsuzluk işaretleyicisi olmadan da olumsuzlama stratejileriyle olumsuzluğun yansıtılabileceği ortaya konulmaktadır.