CÜZCÂN BEYLERİ: FERÎGÛNÎLER 250-401/864-1010 / JUZJAN RULERS: FARÎGHÛNIDS 250-401/864-1010

Mustafa AKKUŞ, İzzetullah ZEKİ

Öz


Ferîgûnîler, 278-401/892-1010 yılları arasında bugünkü Afganistan’ın kuzeyinde bulunan Cüzcan’da hüküm süren yarı bağımsız bir Türk hanedanıdır. Sâmânîler ve Gaznelilerle siyasi ve ailevi ilişkiler kuran Ferîgûnîler, barış yanlısı tutumları ve akıllı siyasetleri sayesinde uzun bir süre bölgedeki mevcudiyetlerini korumayı başardılar. Ferîgûnîlerin sınırları kuzeyden Âmu Derya, güneyden Garcistân, Gûr ve Talikân’a kadar uzanmaktaydı. Gûr’da hüküm süren Gûr Şah, Ferîgûnîlere bağlıydı. Ferîgûn’un sülalesi hakkında bilinen yegâne bilgi Utbî’nin aktardığı hicri üçüncü asırda Ferîgûn Ribatı etrafında yaşayan hanedan olmalarıdır. Dönemin kaynaklarında hanedan emiri olarak yedi kişiden söz edilmekte olup 250/864 yılında yılında hanedanın başında olan ve kurucusu olduğu düşünülen Ferîgûn hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır.

Ferîgûn’un vefatından sonra oğlu Ahmed, 279-340/892-951 yılları arasında hanedanı idare etti. Ahmed, 287/900 yılında Seffârî Emiri Amr b. Leys tarafından Sâmânî Emiri İsmail’e karşı set oluşturmak üzere Belh’e vali olarak gönderildi. Hanedanın üçüncü emiri Ebü’l-Hâris Muhammed b. Ahmed’dir. İlim ve ulemayı seven bir emir olan Ebü’l-Hâris’e 372/982 yılında anonim “Hudûdü’l-Âlem mine’l-Maşrik-i ile’l-Mağrib” adlı eser takdim edildi. Gaznelilerle iyi münasebetleri olan Ebü’l-Hâris Muhammed’in ardından hanedanın başına oğlu Ebu Nasr Muhammed b. Ebü’l-Hâris Muhammed b. Ahmed b. Ferîgûn, Gaznelilerle ailevi ve dostane ilişkilerini sürdürdü. Ferîgûnîlerin son emiri 399/1008 yılında Gazneli Mahmud’la Hindistan’a giderek Bhim Nagar savaşına katılan Hasan b. Ebu Nasr Ahmed’dir. Ferîgûnîler barış yanlısı, ilim ve ulemayı himaye eden bir hanedandı. Hanedan mensupları ulema ile istişare eder, meclislerinde edip ve şairlere yer verir, onlarla sohbet etmekten haz duyarlardı. Onlar halka karşı adaletli tutumları ve hüsnü muameleleriyle haklı bir şöhret kazandılar. Şair Seâlebî, Bedîuzzaman el-Hemedanî, Ebü’l-Feth Büstî, Ebu Bekir Muhammed b. Abbas Hârizmî, Ebu Nasr Abdülcebbar Utbî gibi ulemanın eserlerinde Ferîgûnîlerden övgüyle bahsettikleri görülmektedir.

Anahtar Kelimeler


Cüzcûn, Ferîgûnîler, Seffârîler, Gazneliler, Sâmânîler

Tam Metin:

PDF

Referanslar


Ağa Paşa, H.İ. (1909). Vakâyî-i Târîhiye. İstanbul: Matbaa-ı Kütüphane-i Cihan.

Âmini, M. K. (2009). Coğrafyayı-ı Umumi-i Fâryâb. Kâbil: Matbaa-ı Meslek-i Afgan.

Anonim, (1983). Hudûdü’l-Âlem mine’l-Maşrik ile’l-Mağrib. (Minûçehir, S., Çev.). Tahran: Kitâbhâne-i Tahurî.

Anonim, (1999). Hudûdü’l-Âlem mine’l-Maşrik-i ile’l-Mağrib. (Yusuf H.. thk.). Kahire: ed-Dâr Li’s-Sekafet-i Li’n-Neşir.

Anonim, (2011). Târîh-i Sîstân. (Bahar. M. thk). Tahran: Asâtir.

Bayur, H. (1987). Hindistan Tarihi, I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Beyhakî, E.M. (1998). Târîh-i Beyhakî, I. (Feyyâz. thk.). Tahran: İntişârât-ı Hirmend.

Bosworth, C. E. (1984). Âl-e Farighûn. Encyclopaedia Iranica, (C. 1, s. 756-758). Brill.

Bosworth, C. E. (1999). Târîh-i Gaznevîyân. (Enuşe. H., Çev.). Tahran: Müesses-i İntişârât-ı Emir Kebir.

Davud, S. A. (2018). Farîghûnids. Encyclopaedia Islamica Online. (Wilferd. M., Farhad D. Çev). Brill.

Fazlullah, R. (2008). Câmiü’t-Tevârîh. (Rûşen. M., tkh). Tahran: Miras-ı Mektub.

Gerdîzî, A. (1985). Zeynü’l-Ahbâr. (Habîbî. A., thk.). Tahran: İntişârât-ı Bünyad-ı Ferheng-i İran.

Gerdîzî, A. (2005). Zeynü’l-Ahbar. (Melik. R.R., thk.). Tahran: Encümen-i Âsâr ve Mefahir-i Ferhengi.

Gubar, G.M. (2005). Afganistan Der Mesir-i Tarih. Kâbil: Benigâh-i İntişârât-ı Meyvend.

Habîbî, A. (2011). Coğrafyay-ı Târîh-i Afganistan. Kâbil: Benigah-ı İntişârât-ı Meyvend.

Hatîb, A. M. (1959). Hükümet-i Benî Ümeyye Der Horasan. (Musevî. B., Çev.). Tahran: İntişârât-ı Tûka.

Haug, R. (2015). “Farîghûnis”. In Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett (eds.). Encyclopaedia of Islam, Brill.

Hümayun, N. T. (2004). Hârizm, Tahran: Defter-i Puizhişhay-ı Ferhengi.

Hüseyinî, L.Ş. (2020). Coğrafya-ı Siyasi-i ve Ferhengi-i Âl-i Ferîgûn. Tahran: İntişârât-ı Ümit Saba.

İbn Haldun, A. (2000). Târîh-i İbn Haldun, IV. (Şehade. H., Zekar. Süheyl. Thk.). Beyrut: Dârü’l-Fikr.

İBN HAVKAL, E. (1938). Kitâbü Sûretü’l-Arz, I-II. Beyrut: Dâr-ı Sadr, Beyrut.

İbnü’l-esîr, İ. (2004). el-Kâmil Fi’t-Târîh, XIII. (Âjir. H.R., Çev.). Tahran: İntişârât-ı Asâtir.

İbnü’l-esîr, İ. (1987). el-Kâmil Fi’t-Târîh, VIII. (Dukâke. M.Y., thk.). Beyrut: Dârü’l-Kütûbü’l-İlmiyye.

Kitapçı, Z. (2000). Arapların Türkistan’a Girişi. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.

Makdisî, M. (1991). Ahsanü’t-Tekâsim fî Marifeti’l-Ekalim. Kahire: Mektebetü Medbulî.

Munis, H. (1987). Atlasu Târihü’l-İslam. Kahire: Ez-Zehra Li’l-İlâmü’l-Arabî.

Müstevfî, H. (1961). Târîh-i Güzide. (Nevaî. N., thk). Tahran: Emir Kebir.

Müverrihü’l-mısrî, (2009). Dirasât ve Buhûs Fî’t-Târîhiyye ve’l-Hadariyye, Kısmü’t-Târîh Külliyetü’l-Âdâb. Kahire: Câmiatü’l-Kahire.

Taberî. M. (1967). Târîhü’t-Taberî Târîhü’r-Rusûl ve’l-Mülük, VI. Kahire: Dârü’l-Maarif-ı Mısır.

Utbî, M. (1966). Tercüme-i Târîh-i Yemînî. (Curfadekânî. N., Çev.). (Şiâr. C., tsh.). Tahran: Tahran Üniversitesi Yayınları.

Vehbî, H. (1884). Meşâhir-i İslam, I. İstanbul: Mühran Matbaası.

Yazıcı, T. (1995). Ferîgûnîler. İslam Anseklopedisi, (C. 7, s. 388-399). İstanbul: Diyanet Vakfı Yay.

Yazıcı, T. (1993). Cüzcân. İslam Anseklopedisi, (C. 8, s. 96-97). İstanbul: Diyanet Vakfı Yay.

Zambawar, M. (1980). Mucemü’l-Ensâb ve’l-Üserâtü’l-Hâkime fi’t-Târîh-i’l-İslamî. (Bek. Z. M.H. Bek; Mahmud. H.A.). Beyrut: Dârü’r-Râid el-Arabî.

ZEKİ, İ. (2019). Gazneli Mahmud’un Din Politikası. Konya: Çizgi Kitabevi.

ZEKİ, İ. (2020). Horasan’da Hâkimiyet Mücadelesi (821-1005). Konya: Çizgi Kitabevi.

ZEKİ, İ. (2020). İlk Dönem Horasan Valileri (621-821). Konya: Çizgi Kitabevi.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.