KAŞKAY TÜRKÇESİNDE -(y)AsI GELECEK ZAMAN EKİNİN KULLANIM ÖZELLİKLERİ VE KİPLİK ANLAMLARI / USAGE FEATURES AND MODALITY MEANINGS OF -(y)AsI FUTURE TENSE SUFFIX IN QASHQAİ

Talip DOĞAN

Öz


Tarihsel Türk dili alanında -(y)AsI (< -GA(y)sUG) eki, Eski Oğuz Türkçesinde karakteristikleşmiştir. Eski Oğuz Türkçesinde -(y)AsI eki, genellikle sıfat-fiil eki olarak kullanılmıştır. Bu dönemin metinlerinde -(y)AsI ekine kimi zaman çekimli (bitimli) fiillerde de yer verilmiştir. -(y)AsI eki bugün Oğuzcanın bir üyesi olan Kaşkay Türkçesinde (Güney Oğuzcada) işlek olarak kullanılmaya devam etmektedir. Kaşkay Türkçesinde -(y)AsI eki çekimli (bitimli) fiillerde kullanılmaktadır. -(y)AsI, sıfat-fiil eki işleviyle kalıplaşmış ifadeler dışında kalmamış durumdadır. Bunun temel sebebi Kaşkay Türkçesinin Farsçayla etkileşimidir. Türkçenin fiilimsili yapıları, Farsçada yan cümlelerle karşılanmaktadır. Farsçanın bu özelliğinin sonucu olarak Kaşkay Türkçesinde -(y)AsI ekli sıfat-fiiller kullanımdan çekilmiştir.

 

Kaşkay Türkçesinde çekimli (bitimli) fiillerde -(y)AsI ekinden sonra tarihsel gelişime de uygun olmak suretiyle çoğunlukla iyelik kökenli şahıs ekleri kullanılmaktadır. Bununla beraber çekimli (bitimli) fiillerde -(y)AsI ekine zamir kökenli şahıs ekleri de getirilmektedir. -(y)AsI’nın ikinci çekim tablosu zamir kökenli şahıs eklerinden örnekseme yoluyla ortaya çıkmıştır.

 

Kaşkay Türkçesinde -(y)AsI, gelecek zaman eki olmasından dolayı doğası gereği birtakım kiplik anlamların ifadesinde de kullanılmaktadır. Bu açıdan -(y)AsI’nın çoğu zaman kiplik anlamları işaretleyen bir ek özelliğinde olduğu gözlemlenmektedir. Cümlelerde -(y)AsI’nın eş dizimli olduğu ekler, yer aldığı sözdizimsel yapılar ve kodladığı anlamlar bu olguyu doğrulamaktadır.

 

Diğer taraftan Kaşkay Türkçesinde -(y)AsI eki geniş zaman işlevinde başka bir deyişle odaksıllık içermeyen ve her zaman gerçekleşen olayların aktarımında da kullanılmıştır. Bunun yanında -(y)AsI eki yer yer odaksıl şimdiki zaman işlevini karşılamıştır.


Anahtar Kelimeler


İran Türk ağızları, Kaşkay Türkçesi, gelecek zaman, -(y)AsI eki, kiplik

Tam Metin:

PDF

Referanslar


Ağca, F. (2019). Eski Türkçe -gA(y)sUg eki ve ekin tarihî Türk dili alanındaki biçimleri üzerine. Modern Türk Dili Araştırmaları Dergisi, 7 (1), 231-250.

Ataizi, D. E. (2017). Kaşkay Türklerinin dili. Ankara: TDK Yay.

Çelik, M. (2014). Kaşkay Türkçesi metinleri (giriş-metinler-seçme sözlük-ekler). Ankara: Gece Kitaplığı.

Demir, S. A. (2008). Türkçede isteme kipliği. Semantik-pragmatik bir inceleme. Ankara: Grafiker Yay.

Demir, S. A. (2016). Görünüş kategorisi. Türkmence örneği. Ankara: Grafiker Yay.

Dilçin, C. (1991). Mesud Bin Ahmed. Süheyl ü Nev-bahâr (inceleme-metin-sözlük). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.

Doğan, T. (2020). Kaşkay Türkçesi üzerine bir inceleme. Evezullah Seferi Keşkollu Yettim Yal (Yetim Tepe). Giriş-inceleme-metin-aktarma-dizin. Konya: NEÜ Yay.

Ercilasun, A. B. vd. (Redaksiyon) (2006). Karşılaştırmalı Türk lehçeleri grameri I -Fiil- Basit çekim. Ankara: TDK Yay.

Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2014) (haz.). Kâşgarlı Mahmud. Dîvânu Lugâti’t-Türk. (Giriş-metin-çeviri-notlar-dizin). Ankara: TDK Yay.

Erdal, M. (2004). A Grammar of old Turkic. Brill: Leiden-Boston.

Gülsevin, G. (2007). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. Ankara: TDK Yay.

Gündüz, M. (2010). Kaşkay atasözlerinde ad aktarmaları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi, Malatya.

Hacıeminoğlu, N. (1968). Kutb’un Hüsrev ü Şirin’i ve dil hususiyetleri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.

Karahan, L. (1998). Birleşik kipli fiillerde çokluk eki -lAr’ın yeri. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 563, 381-387.

Karahan, A. (2013). Dîvânu Lugâti’t-Türk’e göre XI. yüzyıl Türk lehçe bilgisi. Ankara: TDK Yay.

Kerimoğlu, C. (2011). Kiplik incelemeleri ve Türkçe. İzmir: Dinozor Kitabevi.

Khorshidi, G. (2017). Kaşkay Türklerinin çocuk edebiyatı ürünleri ve bu ürünlerin çocuk gelişimi üzerine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.

Korkmaz, Z. (1968). -ası/-esi gelecek zaman isim-fiil (participium) ekinin yapısı üzerine. TDAY-Belleten, 31-38.

Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: TDK Yay.

Şamil, E. (2020). Qaşqaylar ve onların folkloru. Bakı: Elm ve Tehsil.

Timurtaş, F. K. (1976). Küçük Eski Anadolu Türkçesi grameri, Türkiyat Mecmuası, 18, 331-368.

Toparlı, R. (1992). İrşâdü’l-Mülûk Ve’s-Selâtîn. Ankara: TDK Yay.

Torun, Y. (2013). Türkçede gelecek zaman ve kiplik özellikleri. Adana: Karahan Kitabevi.

Yaghoobi, V. (2011). Bir Kaşkay Türk şiiri antolojisi: Ḳaşḳā’i Şiʽri yā Āsār-i Şuʽarā-yi Ḳaşḳā’î (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.

Yılmaz, Ö. D. (2009). Türkiye Türkçesinde eylemsi. Ankara: TDK Yay.

Yüce, N. (1993). Mukaddimetü’l-Edeb. Ḫvārizm Türkçesi ile tercümeli Şuşter nüshası (giriş-dil özellikleri-metin-indeks). Ankara: TDK Yay.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.