MUNZUR VE ANA FATMA ÖRNEKLERİ ÜZERİNDEN TUNCELİ’DE SU KÜLTÜ / WATER CULT IN TUNCELİ THROUGH EXAMPLES OF MUNZUR AND ANA FATMA

Onur Köse

Öz


Tunceli halk inancı içerisinde köklü bir geçmişe sahip su kültü, geçmiş inançların yörede yaşayan izlerine önemli bir örnektir. Eski Türk inanışlarından Anadolu’ya taşınan ve buradaki kadim inançlarla da harmanlanan su kültü, yörede pek çok kutsal mekânda ve ritüelde kendisini göstermektedir. Bu doğrultuda yapılan çalışma, yöre kutsal mekânları Munzur Gözeleri ve akarsuyu ile Ana Fatma ziyaretlerini inceleyerek, su kültünün İslam’la harmanlanarak, Alevi/Kızılbaş inancı içerisinde nasıl yeniden anlam kazandığını ve sürdüğünü ortaya koymaktadır. Yörede bu iki kutsal mekân inancı içerisindeki su kültü aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Bu amaçla çalışmada içerisinde ilk olarak eski Türklerde mevcut su kültü incelendi, ardından Tunceli yöresindeki su kültüne genel anlamda değildi. Son olarak Munzur ve Ana Fatma ziyaretleri, bu ziyaretlerdeki su kültü ve ilişkili olduğu diğer kültler ele alınmıştır.


Anahtar Kelimeler


Ana Fatma; Eski Türkler; Kutsal Mekan; Munzur; Tunceli; Su Kültü

Tam Metin:

PDF

Referanslar


Altı, A. (2018). Munzur Baba Mitolojisi ve Tarihsel Kaynakları Üzerine Bir Deneme, Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C: VI, S:12, ss. 71-85.

Ayan, E. (2002). Türk Mitolojisinde Su Kültü ve Yada Taşı, Türkler Ansiklopedisi, C: III, ss. 622-629.

Aydın, R. (2019). Desimu ve İnanç! Rae Haq-Kızılbaşlık Nedir?, S. Halis (Ed.), Dersim Üç Dağ İçinde (s. 239-256), İstanbul: Notabene Yayınları.

Baldick, J. (2010). Hayvan ve Şaman, İstanbul: Hil Yayın.

Boratav, P. N. (2012) Türk Mitolojisi, Ankara: Bilgesu Yayıncılık.

Çelik, B. D. (2019). Tunceli Yöresi Aleviliğinde Ocaklar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Malatya.

Danık, E. (2006). Öteki Tanrılar Alevi ve Bektaşi Mitolojisi, Ankara: İmge Kitabevi.

Deniz, D. (2016). Dersim’de Su Kutsiyeti, Mizur /Munzur Nehri İlişkisi, Anlamı ve Kapsamı İle Baraj/Hes Projeleri, C. Aksu & S. Erensü & E. Evren (Ed.), Sudan Sebepler Türkiye’de Neoliberal Su-Enerji Politikaları ve Direnişler (s.177-198), İstanbul: İletişim Yayınları,

Deniz, D. (2014). Yol/Re: Dersim İnanç Sembolizmine Antropolojik Bir Yaklaşım, İstanbul: İletişim Yayınevi.

Dulkadir, H. (2018), Dersim’in Kutsal Mekanları, İstanbul: Ozan Yayıncılık.

Eliade, M. (1992), İmgeler ve Simgeler, (M. A. Kılıçbay, Çev.), Ankara: Gece Yayınları.

Eliade, M. (1999). Şamanizm, (İ. Birkan Çev.), Ankara: İmge Kitabevi.

Elpe, E. (2014). Dersim’in Arkeolojik Tarihçesi, 2. Uluslararası Tunceli (Dersim) Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (20-22 Eylül 2013, Tunceli), Tunceli.

Erbay, H. (Ed.). (2016). Dede Korkut Kitabı Han’ım Hey, Ankara: Tobb Yayınları.

Ergin, M. (2007). Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.

Esin, E. (1979). Türk Kosmolojisi (İlk Devir Üzerine Araştırmalar), İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.

Evliya Çelebi. (2006). Seyahatname (C. III.), S. A. Kahraman & Y. Dağlı (Haz.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Gezik, E. & Çakmak, H. (2010). Raa Haqi-Riya Haqi Dersim Aleviliği İnanç Terimleri Sözlüğü, Ankara: Kalan Yayınları.

Gökçe, M. (2018). Konargöçer Türk Kültürünün Kökenleri, M. Gökçe, E. F. Eroğlu (Ed.), Altaylardan Toroslara Konargöçer Türkler (s. 10-27). Muğla: Muğla Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları,

Gültekin, A. K. (2007). Tunceli’de Sünni Olmak: Ulusal ve Yerel Kimlik Öğelerinin Tunceli – Pertek’te Etnolojik Tetkiki, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkbilim (Etnoloji) Anabilim Dalı, Ankara.

Günay, Ü. & Güngör, H. (2003). Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dini Tarihi, İstanbul: Rağbet Yayınları.

Işık, Y. (2012a). Bir Tutam Tunceli, Ankara: Tunceli Valiliği Yayınları.

Işık, Y. (2012b). Tunceli Folkloru, Tunceli: Tunceli Valiliği Yayınları.

İbn Falan. (2017). Seyahatname, Ramazan Şeşen (Haz.), İstanbul: Yeditepe Yayınevi.

İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: TTK Yayınları

İnan, A. (1987). Umay İlahesi Hakkında, Makaleler ve İncelemeler (C: I), Ankara: TTK Yayınları, ss. 397-399.

Kafesoğlu, İ. (2011). Türk Milli Kültürü, İstanbul: Ötüken Yayınevi.

Kalafat, Y. (2012), Türk Kültürlü Halklarda Mitler, Ankara: Berikan Yayınevi.

Kalafat, Y. (2004). Altaylar’dan Anadolu’ya Kamizm Şamanizm, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.

Kaval, Y. & Koç, A. (2018) Munzur Adının Kökeni ve Munzur Baba Efsanesi’nin Sembolik Değerler Bakımından İncelenmesi, Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi, S: 2, ss.41-56.

Kayabaşı, O. A. (2016). Türk Mitolojisinin Kutsal Dişisi: Umay, International Journal Of Eurasia Social Sciences, Vol: 7, Issue: 22, ss. 220-228.

Koç, A. (2016). Tunceli İli Yer Adları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Van.

Köse, O. (2019a), Munzur Örneği Üzerinden Tunceli (Dersim) Yöresindeki Eski Türk İnançlarının İzleri, Genç Kalemler Tarih, Düşünce ve Kültür Dergisi, S: 6, ss.34-37.

Köse, O. (2019b). Türk Kültüründe Dağ ve Düzgün Baba Dağı, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, C: I, S:1, ss. 13-24.

Köse, O. (2021). Tunceli Yöresindeki Eski Türk İnançlarının İzleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Muğla.

Kumartaşlıoğlu, S. (2015). Fatma Ana Üzerine Anlatılan Efsaneler, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C: III, S:6, ss. 106-115.

Özcan, H. & Peker, İ. (2015). Munzur Baba Efsanesi Üzerine Bir Değerlendirme, Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C: IV, S:6, ss. 54-67.

Oymak, İ. (2010), Anadolu’da Su Kültünün İzleri, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.15:1, Ss. 35-55.

Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi I, Ankara: TTK Yayınları.

Parlayan, M. (2012). Tunceli ve Çevresinde Halk İnanışları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Dinler Tarihi Bilim Dalı, Elâzığ.

Roux, J.P. (2015). Eski Türk Mitolojisi, (M. Y. Sağlam, Çev.), Ankara: Bilgesu Yayıncılık.

Roux, J.P. (1994.). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (A. Kazancıgil, Çev.), İstanbul: İşaret Yayınları.

Saltık, T. (2012). Zamanın Döngüsünde Dersim, İstanbul: Fam Yayınları.

Şerefhan Bitlisi. (2016). Şerefname, (A. Yegin & O. Aslanoğlu, Çev.), Nubihar Yayınları, C: I, İstanbul.

Şeşen, R. (2017). İslam Coğrafyalarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, İstanbul: Bilge Yayınevi.

Taş, K. (2014). Osmanlı Döneminde Dersim ve Kızılbaşlık, 2. Uluslararası Tunceli (Dersim) Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (20-22 Eylül 2013, Tunceli), Tunceli, ss.60-90.

Taş, K. (2012). Tunceli (Dersim) Çevresindeki Aşiretler ve Sosyo-Kültürel Yapıları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Genel Türk Tarihi Bilim Dalı, Ankara.

Tuncel, M. (2012). Tunceli, Dia, C: XLI, ss. 378-380, İstanbul.

Türkyılmaz, A. (2013). İslamiyet Öncesi Türklerde Su Kültü ve Günümüze Yansımaları, Bilim ve Kültür Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, S.4, ss. 83-100.

Uraz, M. (1994). Türk Mitolojisi, İstanbul: Düşünen Adam Yayınları.

Yinanç, M. H. (1944). Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.

İnternet Kaynakları

http://www.ozgurdersim.com/yazi/ana-fatima-344.htm, Erişim Tarihi: 13.07.2020.

http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/kalafat_mistik.pdf, Erişim Tarihi: 11.07.2020.

http://yeniyasamgazetesi1.com/isigin-ve-bilgeligin-sembolu-ana-fatma/, Erişim Tarihi: 13.07.2020.

http://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2020-37210, Erişim Tarihi 16.03.21.

Kaynak Kişiler

Anik Ağcihan, Yaş: 82, Tunceli-Pertek, Görüşme Tarihi: 13.10.2019.

Burhan Öğmen, Yaş: 75, Tunceli-Merkez, Görüşme Tarihi: 14.08.2019.

Güneş Aydoğdu, Yaş: 80, Tunceli-Merkez, Görüşme Tarihi: 12.10.2019.

Saniye Dağtaş, Yaş: 47, Pertek-Kacarlar Köyü, Görüşme Tarihi: 12.08.2019.

Sultan Köse, Yaş: 80, Pertek-Kayabağ Köyü, Görüşme Tarihi: 03.10.2019.

Yıldız Dağtaş, Yaş: 67, Pertek-Kacarlar Köyü, Görüşme Tarihi: 12.08.2019.

Zeynel Batar, Yaş:70, Ovacık-Koyungölü Köyü, Görüşme Tarihi:14.08.2019.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.