SOYVET DÖNEMİ AZERBAYCAN TİYATROSU ÜZERİNE BİR İNCELEME / AN ANALYSIS ON AZERBAIJANI THEATER IN THE SOVIET PERIOD

Öz

Bu çalışma, Sovyet dönemi Azerbaycan tiyatrosunun gelişim sürecini ele almaktadır. Bu sürecin ilk adımı olarak, Sovyetler Birliği’nin Azerbaycan’daki hâkimiyetinin ardından siyasi ve toplumsal yapıda olduğu gibi edebiyat ve sanat hayatında da birtakım değişiklikler ve yenilikler meydana gelmiştir. Azerbaycan tiyatrosunun öncü isimlerinden Mirza Fetali Ahundzade’nin temellerini atmış olduğu modern tiyatro, bu dönemde, Çarlık döneminde etkili olan maarifçi realizm, tenkidi realizm ve romantizm edebi akımlarının yanı sıra sosyalist gerçekçilik edebi anlayışı etrafında gelişim göstermeye başlamıştır.  Bu bağlamda, zamanla sosyalist gerçekçilik edebi akımının edebiyat ve sanatta daha etkin rol oynamasıyla başkalaşan edebi yapı, egemen gücün ön gördüğü şekilde ilerlemiş; sanat yaşamının seyri tamamen değişmiştir. Sovyet hükümeti, Proleter Yazarlar Birliğine bağlı denetleme kurulunun belirlemiş olduğu kuralların dışına çıkan yazarları sürgün ederek veya kurşuna dizerek cezalandırmış, uygulanan sıkıyönetim nedeniyle, özellikle 1930’lardan itibaren sanatçıların bir kısmı inanarak bir kısmı ise zorla, sınırlarını Komünist Partinin çizmiş olduğu sosyalist gerçekçilik edebi anlayışına ayak uydurmuşlardır. Sanatçılar üzerindeki bu baskı, Stalin’in ölümünden bir müddet sonra azalmaya başlamış; sanat hayatında meydana gelen kısmi özgür ortam, yazarların nispeten kendi görüşleri doğrultusunda eserler vermelerine olanak sağlamış ve Azerbaycan’ın bağımsızlığına kadar devam eden bu özgürleşme mücadeleleri sonucunda nitelik bakımından kıymetli eserler ortaya çıkmıştır.