E-postama gönder Türkiye’de Ekonomi ve Emisyon Politikalarının Değişimi (1930-1950): Tarihsel Bir Bakış / Change of Economy and Emission Policies in Turkey (1930-1950): A Historical Overview
Öz
Merkez Bankaları, gelişmiş ekonomilerde para politikalarının belirlenmesi ve uygulanması açısından büyük önem arz etmektedir. Dünya ekonomi tarihinde Merkez Bankası şeklindeki veya en azından bu yapıdaki örgütlenmeye en erken 17. yüzyılda İngiltere’de rastlanmaktadır. 19. yüzyıl ile birlikte ise bu tarz bankaların sayısı artmış ve nihayetinde başlangıçta özel sermaye eli ile kurulmuş olan bankalar devletleştirilmiştir. Devletler böylelikle para ve kredi sistemlerinin kontrol mekanizmalarını oluşturabilmişlerdir. Türkiye Cumhuriyeti’nde Merkez Bankası’nın kuruluşu 1930 yılında gerçekleşmiştir. Bu tarihten önce Merkez Bankası’nın kurulması için büyük çaba sarf edilmişse de şartların el vermemesi nedeniyle bankanın kuruluşu gecikmiştir. Takvimler 1929 yılını işaret ettiğinde, kapitalist sahada çıkan büyük buhran diğer devletleri olduğu gibi Türkiye Cumhuriyeti’nin ekonomik yapısını da alt üst etmiştir. Krizin ilk etkileri Türk Lirasının değerinde hissedildiği için Merkez Bankası’nın kuruluşu hızlandırılmıştır. Nitekim bankanın kuruluşunun akabinde para konusunda kontrol mekanizması tamamıyla devletin eline geçmiştir. Bununla birlikte ekonomik yapının refah seviyesini arttırabilmek için Cumhuriyet Halk Fırkasının 3. kurultayında devletçilik/devlet kapitalizmi 6 oktan biri haline dönüşmüştür. Dolayısıyla bir yandan para politikaları Merkez Bankası eli ile denetim altına alınırken, bir yandan da devlet kapitalizmi ile ekonomik yapılanma tamamıyla dönüşüme uğramıştır. Fakat II. Dünya Savaşı’nın ardından şartların zorlamasıyla bu politikalar iktidar tarafından tam aksi yönde tekrardan dönüştürülmüştür.
Anahtar Kelimeler
Tam Metin:
PDFReferanslar
Arşivler
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (206.02.1930). Türk parasının kıymetini korumak için kambiyo, nukut, esham ve tahvilat işlemi. 30-18-1-2/8-9-19.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (07.02.1931). Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Kanunu'nun geçici 1.maddesi gereğince Maliye Vekilinin başkanlığında toplanacak tesis heyeti üyeliklerine yapılan tayinler. 30-18-1-2/17-8-19.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (20.08.1934). Mevduatı Koruma Kanunu'nun 7. maddesine göre milli ve yabancı bankalarda bulunan tasarruf mevduatı ile ticari mevduatın 1933 senesi sonundaki miktarlarını gösteren cetvel. 30-10-0-0/24-136-13.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (22.11.1937). Beş yıllık sanayi müesseseleri ve üretimi istatistiği. 30-10-0-0 / 24-138-1.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (20.12.1940). 1939 yılı teşvik-i sanayi müesseselerinin istatistiği. 30-10-0-0 / 25-140-12.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. (12.04.1940). Teşvik-i Sanayi Kanunu'ndan istifade eden müesseseler ve sanayi üretimi istatistiği. 30-10-0-0 / 25-140-4.
Kitaplar
Ahmad, F. (2013). İttihat ve terakki (1908-1914). (N. Yavuz, Çev.). İstanbul: Kaynak Yayınları.
Akgüç, Ö. (1992). 100 soruda Türkiye’de bankacılık. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Akşin, S. (2001). Jön Türkler ve İttihat ve Terakki. Ankara: İmge Kitabevi.
Akşin, S. (2006). Türkiye tarihi. (C.4). İstanbul: Cem Yayınevi.
Avcıoğlu, D. (1968). Türkiye’nin düzeni (dün-bugün-yarın). Ankara: Bilgi Yayınevi.
Aybars, E. (2012). Türkiye Cumhuriyeti tarihi ı. İzmir: Zeus Kitabevi.
Aydemir, Ş. S. (1932a). İnkılap ve kadro. Ankara: Milliyet Matbaası.
Bila, H. (2008). CHP 1919-2019. İstanbul: Doğan Kitap.
C.H.F. üçüncü büyük kongre zabıtları 10–18 Mayıs 1931. (1931). İstanbul: Devlet Matbaası
Cem, İ. (2010). Türkiye’de geri kalmışlığın tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Demirel, A. (2003). Birinci Meclis’te muhalefet ikinci grup. İstanbul: İletişim Yayınları.
Dünden bugüne Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası. (2011). Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Yayınları.
Gökalp, Z. (2019). Türkçülüğün esasları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
İnan, A. (1989). İzmir iktisat kongresi. Ankara: TTK.
Kansu, A. (2011). 1908 devrimi. (A. Erbal Çev). İstanbul: İletişim Yayınları.
Kocabaşoğlu, U. (2001). Türkiye İş Bankası tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Mardin, Ş. (2014). Jön Türklerin siyasi fikirleri 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları.
Neziroğlu, İ. & Yılmaz, T. (2013). Hükümetler-programları ve genel kurul görüşmeleri (24Nisan 1920- 22 Mayıs 1950). (C. 1). Ankara: TBMM Basımevi.
Pamuk, Ş. (1988). 100 soruda Osmanlı Türkiye iktisadi tarihi 1500-1914. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Ramsuar, E. E. (2011). 1908 ihtilalinin doğuşu. (M.Ö. Mengüşoğlu Çev.). İstanbul: Pınar Yayınları.
Sombart, W. (2017). Burjuva. (O. Adanır Çev.). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
Tekeli, İ. İlkin, S. (1977). 1929 dünya buhranında Türkiye’nin iktisadi politika arayışları. Ankara: ODTÜ.
Tekeli, İ. İlkin, S. (1997). Para ve kredi sisteminin oluşumunda bir aşama Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Yayınları.
Tekeli, İ. İlkin, S. (2009). Uygulamaya geçerken devletçiliğin oluşumu. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayın.
Tezel, Y. S. (2002). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi (1923-1950). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Toprak, Z. (1982). Milli iktisat (1908-1918). Ankara: Yurt Yayınları.
Toprak, Z. (1995). Milli iktisat- milli burjuvazi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Tunaya, T. Z. (2004). Türkiye’nin siyasi hayatında batılılaşma hareketleri. İstanbul: . İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Makaleler
Aydoğdu, M. (2016). Mütareke döneminde itilaf devletleri ve İstanbul hükümetleri arasında ithalat gümrük vergisi problemi (1918-1922). Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 15(30), 59-88.
Bolat, B. S. & Demirarslan, T. (2013). Lozan görüşmeleri sırasında mecliste ortaya çıkan II. grup muhalefeti ve basına yansıması. Atatürk Yolu, 14(53), 29-60.
Bulut, M. (2003). 1929 dünya ekonomik buhranı ve Türkiye’de devletçiliğe geçiş. Bilig, 26, 77-101.
Çelebi, E. (2001). Türkiye’de devalüasyon uygulamaları (1923-2000). Doğuş Üniversitesi Dergisi, 2(1), 55-66.
Delice, G. (2015). Türkiye Cumhuriyeti merkez bankası, 85 yıllık bir geçmişin izlerinden tarihe kayıt düşmek. Ekonomi, İşletme, Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 1(2), 1-55.
Duman, D. (2013). 1929 dünya ekonomi krizi ve ulusal ekonomiyi güçlendirme mücadelesinde kadınlar. Turkish Studies, 8(5), 211-224.
Dura, C. & Altıparmak, A. (2000). 1838 Osmanlı İngiliz ticaret antlaşması: nedenleri ve sonuçları. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16, 17-30.
Eroğlu, N. (2010). Atatürk dönemi para politikaları (1923-1938). Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 28(1), 23-36.
İnce, F. (2013). Lozan barış antlaşması ve Ege adaları. Atatürk Yolu, 14(53), 101-128.
Keyder, Ç. (1978). 1923-1929 döneminde para ve kredi. ODTÜ Gelişme Dergisi Özel Sayı: Türkiye İktisat Tarihi Üzerine Araştırmalar, 210-250.
Kocaoğlu, M. (1995). Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyanı. OTAM, 6(6), 195-210.
Koraltürk, Murat, (1996). Âli iktisat meclisi (1927-1935). Ekonomik Yaklaşım, 7(23), 47-64.
Müezzinoğlu, E. (2018). İsmet Paşa’nın 1932 Sovyet Rusya ziyareti. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 249-260.
Oktar, S. & Varlı, A. (2009). İttihat ve Terakki döneminin ulusal bankası: Osmanlı İtibar-ı Milli bankası. Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 27(2), 1-20.
Sağlam, D. (1981). Türkiye’de devletçilik fikrinin doğuşu ve geçirdiği aşamalar. Atatürk’ün Ekonomik Kalkınma Politikası Konferansı, İstanbul, 71-97.
Sait, D. (2008). Atatürkçü düşünce sistemine göre devletçilik ilkesi. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Dergisi, No: 3797, 1-14.
Sarıkoyuncu Değerli, E. (2020). Avustralya basınında Türkiye’de milli egemenlik (1920-1924). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(Özel Sayı), 89-106.
Semiz, Y. & Akandere, O. (2001). 1929 ekonomi buhranı ve Türkiye. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 9(1-2), 301-313.
Tokgöz, E. (1995). Merkez bankalarının bağımsızlığı. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13, 1-28.
Uzun, H. (2016). Cumhuriyet halk partisi kongrelerinde devletçilik tartışmaları (1931-1947). Avrasya İncelemeleri Dergisi. 5(2), 273-305.
Yaman, A. E. (1992). Başkumandanlık kanunu. Atatürk Yolu, 3(9), 85-110.
Yetiz, F. (2016). Bankacılığın doğuşu ve Türk bankacılık sistemi. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 107-117.
Süreli Yayınlar
(1930, 28 Mayıs). Cumhuriyet merkez bankası layihası bugün millet meclisine takdim ediliyor. Hâkimiyet-i Milliye, s.1.
(1933, 2 Mayıs). Dolar buhranı nasıl doğdu?. Cumhuriyet, s.4.
(1931, 11 Mayıs). Gazi cumhuriyet halk fırkasının üçüncü büyük kongresini açtı. Hâkimiyet-i Milliye, s.1.
(1935, 9 Mayıs). R. Peker radyoda yeni parti programı taslağı üzerinde önemli bir konuşma yaptı. Ulus, 9 Mayıs 1935. s.1.
(1935, 9 Mayıs). Recep Peker’in söylevi. Cumhuriyet, 9 Mayıs 1935. s.12.
Aydemir, Ş. S. (1932b). Plan mefhumu hakkında. Kadro, Sayı: 5,
İnönü, İ. (1933). Fırkamızın devletçilik vasfı. Kadro, Sayı: 22.
Nadi, Y. (1933, 19 Haziran). Londra konferansında para meselesi. Cumhuriyet, s.1.
Nadi, Y. (1934, 22 Haziran). Paramızın milli ve beynelmilel kıymeti. Cumhuriyet, s.1.
Tökin, İ. H. (1932). Köy iktisadiyatında teknik inkılabı. Kadro, Sayı: 2.
(1930, 10 Haziran). Cumhuriyet merkez bankası layihası bugün görüşülecek. Hâkimiyet-i Milliye, s.1,4.
(1930, 12 Haziran). Cumhuriyet merkez bankı kanunu. Hâkimiyet-i Milliye, s.1,3.
(1936, 2 Haziran). Kamutay, dün bankalar kanununu kabul etti. Ulus, s.1,5.
(1950, 8 Haziran). Satılık fabrikalar. Cumhuriyet, s.1.
(1950, 9 Haziran). Devlet işletmelerin hususi sermayeye devri. Cumhuriyet, s.2.
(1939, 4 Ocak). Döviz meselesi. Cumhuriyet. s.5.
Nadi, N. (1946, 29 Ocak). Bize döviz kaynakları lazım. Cumhuriyet, s.1,3.
(1930, 21 Şubat). Türk parasının kıymetini koruma kanunu. Hâkimiyet-i Milliye, s.1,3.
(1941, 2 Mart). Paramızın yekûnu. Cumhuriyet, s. 3.
(1948, 18 Nisan). Hususi sermayeye devredilecek fabrikalar. Cumhuriyet, s.2.
(1936, 2 Haziran). Bankalar kanunu. Cumhuriyet, s.1,3.
(1931, 11 Mayıs). Gazi’nin küşat nutku. Cumhuriyet, s.1,5.
(1946, 6 Ağustos). Saraçoğlu istifa etti, yeni kabineyi kurmağa İstanbul milletvekili Recep Peker memur edildi. Cumhuriyet, s.1.
(1946, 7 Ağustos). Yeni kabine dün kuruldu. Cumhuriyet, s.1.
Şükrü, H. (1933, 23 Ağustos). Para meselesinde dünya iki yol karşısında. Cumhuriyet, s.4.
Suvla, R. Ş. (1947, 13 Eylül). 7 Eylül kararlarından dönmemiz kabil midir?. Cumhuriyet, s.2.
(1946, 8 Eylül). Yeni tedbirlerle ithalat ve ihracat imkânları geniş ölçüde arttırılıyor. Ulus, s.1.
(1929, 11 Eylül). İstanbul’daki bankalar Türk parasının kıymetini düşürüyorlar mı?. Cumhuriyet, s.2.
(1936, 30 Eylül). Türk parasının kıymeti dün yeniden tespit edildi. Cumhuriyet, s.1.
(1931, 3 Ekim). Buhranın neticesinde. Cumhuriyet, s.3.
(1931, 3 Ekim). Cumhuriyet merkez bankası. Hâkimiyeti Milliye, s.1.
Benerli, R. (1947, 1 Kasım). Devlet fabrikalarının hususi sermayeye devri lazımdır. Cumhuriyet, s.2.
(1933, 21 Kasım). Para harbi şiddetlendi. Cumhuriyet, s.1.
(1936, 13 Aralık). Paramızın kıymeti ve kıymet hareketi. Cumhuriyet, s.6.
Tezler
Demirel, K. (2014). Emlak ve Eytam bankası. (Yüksek Lisans Tezi). Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
Gül, M. (1989). Atatürk döneminde Türkiye’nin sanayileşme politikası (1923-1938). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, , Ankara.
Köse, M. (2010). 1927 nüfus sayımı ve sonuçlarının değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
Küçükkoyuncu, S. (2010). Bir üst kimlik projesi olarak “itiihad-ı anasır” kavramına iktidar ve muhalefetin yaklaşımları (1908-1913). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Yapıcı, H. (2019). Türkiye’de milli burjuvazi: tek parti dönemi. (Doktora Tezi). Erişim Adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
Refback'ler
- Şu halde refbacks yoktur.
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.