YÖNETİME ETKİLERİ BAĞLAMINDA ÜÇ İKTİDAR VE ÜÇ KADIN: TERKEN HATUN, HAYZÜRÂN, ELEANOR OF AQUİTAİNE / THREE POWERS AND THREE WOMEN IN THE CONTEXT OF THEIR EFFECTS ON MANAGEMENT: TERKEN KHATUN, HAYZÜRAN, ELEANOR OF AQUITAINE

Mehmet Ali KAPAR

Öz


Kadın ilk çağlardan itibaren her alanda var olma savaşı vermiştir. Genel olarak varoluşlarından itibaren içgüdüsel olarak her şeyi paylaşan kadın ve erkeğin arasında, medeniyetlerin gelişimiyle birlikte büyük bir uçurum oluşmuştur. Birbirlerinden farklı olduklarını keşfeden kadın ve erkek, bir süre sonra birbirlerinin üzerinde egemenlik kurmaya çalışan iki farklı kutup haline gelmişlerdir. Bu savaşı çoğu zaman erkek kazanmış ve kadın üzerinde genel bir tahakküm kurmuştur. Fakat mücadelesinden vazgeçmeyen kadınlar pek çok dönemde bu durumu kırmayı başarabilmiş ve toplumun her kesiminde kendine yer edinmiştir. Toplumların oluşması ile yönetici erkleri ortaya çıkmış ve yöneten ile yönetilen sınıflar doğmuştur. Nadiren de olsa yönetimi kadınların elinde tuttuğu bazı toplumlar olmakla birlikte genel olarak yönetim erkeklerin elinde olmuştur. Bu durumda ise kadın yönetime doğrudan müdahale edemese bile dolaylı yollardan müdahalelerde bulunmuştur. Kadının yönetime olan bu etkisi zaman, mekân ve toplumlara göre değişmiştir. Kadının doğrudan ülke yönetiminde bulunamadığı durumlarda etkilerini kocaları üzerinden gerçekleştirmişlerdir. Özellikle hükümdar eşleri yönetimdeki etkinliklerinin devamlı olması için sadece kendi eşleri üzerinden harekete geçmemişler, aynı zamanda ileride de kendi çocuklarının hatta kendi çocukları arasından da kendilerinin daha rahat etkileyebilecekleri çocuklarının hükümdar olması için mücadele etmişlerdir. Bu etkide en önemli unsur ait oldukları toplumların hazır bulunuşluklarıdır. Zira inançlar, gelenek ve görenekler, toplumsal değerler kadınların etki alanlarını da belirlemiştir. Bu çalışmamızda üç farklı coğrafya –Avrupa, Asya ve Orta Aysa- ve üç farklı millete –Türk, Arap ve Franklar- ait hükümdar eşlerinin yönetime olan etkileri incelenecek ve kıyaslama metodu uygulanarak yönetime etkilerinin benzer ve farklı yönleri ortaya konulmaya çalışılacaktır. Karakterler incelenirken dönem kaynakları merkezli olarak ele alınacaktır.


Anahtar Kelimeler


Terken Hatun, Hayzürân, Eleanor of Aquitaine, Selçuklular, Abbasiler, Franklar, II. Haçlı Seferi

Tam Metin:

PDF

Referanslar


Ahmed b. Hanbel. (1313). Müsned. Mısır: by.

Ahmed b. Mahmud. (1977). Selçuk-Nâme (C. 1-2). (E. Merçil, Çev.). İstanbul: Kervan Yay.

Altan, E. (2003). II. Haçlı Seferi 1147-1148. Ankara: TTK Yayınları.

Ataş, H. (2020). "Hayzürân’ın Halife Hâdî ile İktidar Mücadelesi". Tarih ve Gelecek Dergisi 6(2). 486-502, https://doi.org/10.21551/jhf.745535.

Azimî, (2006). Azîmî Tarihi, (Selçuklular Dönemiyle İlgili Çeviriler). (A. Sevim, Çev). Ankara: TTK Yay.

Bağdâdî, (1985). Târîh’u Bağdadî. Beyrut: b.y.

Barber, M. (2021). Haçlı Devletleri Tarihi. (Demir, D. M. Çev.). İstanbul: Kronik Yay.

Barber, R. (2018). Henry II: Prince Among Princes. London: Penguin Books Press.

Belâzürî. (1978). Ensâbü’l-Eşrâf. (Abdül’azîz ed-Dûrî, Nşr.). Beyrut: By.

Bezer, G. O. (2011). Terken Hatun. (C. 30, s. 510). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.

Boyd, D. (2004). April Queen: Eleanor of Aquitaine. Gironde: The History Press.

Brown, E.A.R, (2003). Eleanor Of Aquıtaıne Reconsıdered: The Woman And Her Seasons. John Carmi Parsons & Bonnie Wheeler B. Wheeler (Eds.). Eleanor of Aquitaine: Lord and Lady (1-54 ). Newyork: Palgrave Macmillian Press.

Durmaz, S. “Yüksek Ortaçağ Politik ve Estetik Evreninde Mitik Bir İlahe Portresi: Akitanyalı Eleanor”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9 (43). 701-714. Doi: 10.31456/beytulmakdis.573436

Everard, J. A. (2004). Brittanyand The Angevins, Province and Empire: 1158-1203. Cambridge: Cambridge University Press.

Gold, C. (2018). King of the North Wind: The Life of Henry II in Five Acts. Londra: William Colins Press.

Gündüz, A. (2012). Tarihî Süreç İçerisinde Türk Toplumunda ve Devletlerinde Kadının Yeri ve Önemi. International Journal of Social Science 5(5). 129-148. Doi: 10.9761/jasss_146.

Güneş, E. (2021). II. Haçlı Seferinde Bir Kraliçe: Akitanyalı Eleanor. (Yüksek Lisans Tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.

Güzel, A. (2017). Kadınların Siyasete Etkisi Bağlamında Hayzürân Örneği. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi (12) 81-91. doi: 10.16989/tidsad.1291

Güzel, F. (2020). İlk İki Asrında Abbâsî Devlet Yönetiminde Kadınların Etkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 13(19) 1387-1395. doi:10.17719/jisr.2020.4050

Hatîb el-Bağdâdî. (2001). Târîḫ’u-Bağdâd. (A. M., Beşşâr Çev.). Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî.

Tanner, H. J. (2003). Queenship: Office, Custom, or Ad Hoc? The Case of Queen Matilda III of England (1135–1152). In: Wheeler B., Parsons J. C. (eds) Eleanor of Aquitaine. The New Middle Ages. Palgrave Macmillan, New York. https://doi.org/10.1007/978-1-137-05262-9_6

Hitti, P. K. (1980). Siyâsî ve Kültürel İslam Tarihi. (S. Tuğ, Çev.). (C. 1-4). İstanbul 1980.

Hizmetli, M. (2018). Abbasiler Döneminde Kadının Siyasetteki Rolü: Harunürreşid’in Annesi Hayzuran ve Eşi Zübeyde Örneği. 3. Uluslararası Avrasya Spor Eğitim ve Toplum Kongresi Tam Metin Kitabı İçinde (1244-1251). Mardin by.

Hüseynî. (1999). Ahbârü'd-Devleti’s-Selçukiyye. (N. Lügal. Çev.). Ankara: TTK Yay.

İbn Abdürabbih. (1962). el-İkdü’l-Ferîd. (C. 1-6). Beyrut: Dâru’l-kütübi’lilmiyye.

İbn Asâkir. (1995). Medîneti Dimeşk. (Ö. Ğarâme. Nşr). (C. 1-11) Beyrut: By.

İbn Haldûn. (1988). Târîḫu İbn Haldûn. (H. Şehâde. Nşr.) (C.1-7). Beyrut: Dâru’l-Fikr.

İbn Hişâm. (1994). Siret-i İbn-i Hişam.( H. Ege, Çev.). (C. 1-4). İstanbul: Kahraman Yay.

İbn Kesîr. (1995). el-Bidâye ve’n-nihâye. (M. Keskin, Çev.). (C. 1-15). İstanbul: Çağrı Yay.

İbn Kuteybe. (1987). el-Maârîf, Beyrut: b.y.

İbn Sa’d. (t.y). et-Tabakâtü‟l-Kübrâ. (C. 1-9). Beyrut: Dâru Sâdır.

İbn Tağriberdî. (1963). en-Nücûmü‟z-Zâhira fî Mülûki Mısr ve’l-Kahira, Kahire: by.

İbnü’l-Cevzî. (1992). el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümem ve’l-Mülûk. (C. 1-18). (nşr. M. A. Atâ). Beyrut: by.

İbn’ül Esir. (1987). El Kamil Fit Tarih (A. Özaydın, Çev.). (1-13). İstanbul: Bahar Yay.

İbnü’l-İmrânî, (2001). el-İnbâü fî Târîḫi’l-hulefâ (K. Sâmirâi, Çev). Kâhire: Dâru’l-âfâki’l-arabiyye.

John of Salisbury. (2002). Historia Pontificalis of John of Salisbury. Marjorie Chibnall (Ed). Oxford: Clerandon Press.

Jones, D. (2012). The Plantagenetes: The Kings Who Made England, New York: Harper Press.

Kaçın, B. (2017). Selçuklu Hatunları, Büyük Selçuklu Devleti Hanedan Üyelerinin Evlilikleri, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.

Kanat, C. & Burçak, D. (2015). Sorularla Haçlı Seferleri. İstanbul: Yeditepe Yay.

Karabıyık, K. (1998). Hayzürân. (C. 17, s. 106-107). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.

Karan, C. (2020). Abbasi Sarayında Ümmüveledlerin Yönetime Etkisi: Hayzürân, Şağab ve el-Kahramâniye Örneği. Trabzon: İlahiyat Tetkikleri Dergisi. (2) 54. 379-402. doi:10.29288/ilted.739413

Kafesoğlu, İ. (2014). Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu. İstanbul: Ötüken Neşriyat.

Kalkaşendî. (1984). Nihâyetü’l-Ereb fi Ma’rifet Ensâbi’l-Arab, Beyrut: b.y.

Kazvînî. (2015). Târîh-i Güzîde. (E. Göksu, Çev.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.

Kostick, C. (2010). Eleanor of Aquitaine and The Second Crusade. Medieval Woman. (V.II). ed. C. Kostick (195-205). Dublin: Four Courts Press.

Kuşcu, A. D. (2016). Selçuklu Devlet Yönetiminde Kadının Yeri Ve Altuncan Hatun Örneği. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (1). 173-191. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/sema/issue/27099/264353.

Margaret Aziza Pappano. (2003). Marıe De France, Alıenor D’aquıtaıne, And The Alıen Queen. John Carmi Parsons & Bonnie Wheeler B. Wheeler (Eds.). Eleanor of Aquitaine: Lord and Lady (337-368). Newyork: Palgrave Macmillian Press. Doi:10.1007/978-1-137-05262-9_16

Martindale. J. (2006). “Eleanor, suojureduchess of Aquitaine (1122–1204)”. Oxford Dictionary of National Biography. London: Oxford University Press.

Mason, S. L. (2019). Queen Eleanor of Aquitiane: Political Motherhood in the Middle Ages. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Boise State University. Boise.

Mccracken, P. (2003). Scandalızıng Desıre: Eleanor Of Aquıtaıne and The Chronıclers. John Carmi Parsons & Bonnie Wheeler B. Wheeler (Eds.). (247-263). Newyork: Palgrave Macmillian Press. Doi: http://dx.doi.org/10.1007/978-1-137-05262-9_12

Meade, M. (1991). Eleanor of Aquitaine: A Biography, London: Penguin Books Press.

Historia Pontificalis. John of Salisbury's Memoirs of the Papal Court. (1986). Historia Pontificalis. John of Salisbury's Memoirs of the Papal Court. (M. Chibnall, Ed.) Londra: Clerandon Press.

Merçil, E. (2015). Müslüman Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.

Merçil, E. (2017). Büyük Selçuklu Devleti, İstanbul: Bilge Kültür-Sanat Yay.

Merino, E. M. O. (2012). The Queen Of Troubadours Goes ToEngland: Eleanor Of AquıtaıneAnd 12th Century Anglo-Norman Lıterary Mılıeu, Granada: Editoryal Universidad.

Mes’ûdî. (2005). Mürûcu’z-Zeheb. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye.

Mullally, E. (2003). The Recıprocal Loyalty Of Eleanor Of Aquıtaıneand Wıllıam Marshal. John Carmi Parsons And Bonnie Wheeler B. Wheeler (ed). (337-368). New York: Palgrave Macmillian Press. doi:10.1007/978-1-137-05262-9_16

Murielle, G. F. (2016). Queenship in Medieval France. Angela Krieger (ed).. New York: Palgrave Macmillian Press.

Müneccimbaşı. (2000). Câmiu’d-Düvel, Selçuklular Tarihi. (C. 1-2). (Ç. A. Öngül). İzmir: Akademi Kitabevi.

Nüveyrî. (1984). Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb, (C. 1-31). ( Nşr. M. İbrahim & İ. Mustafa). Kahire. b.y.

Özaydın, A. (2007). Nizâmülmülk, (C. 33, s. 194-196). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.

Pernoud, R. (2021). Eleanor of Aquitaine. https://www.britannica.com/biography/Eleanor-of-Aquitaine,erişim 03.11.2021.

Pernoud, R. (1965). Aliénor d’Aquitaine. Paris: Albine Michel.

Piyadeoğlu, C. (2016). Sultan Alp Arslan - Fethin Babası. İstanbul: Kronik Kitap.

Ragena, C. D.A. (2019). Power and Agency in Post-Conquest England: Elite Woman and the Transformations of the Twelfth Century. Medieval Elite Woman. Heather J. Tanner (ed.), Columbus: Palgrave Macmillian Press.

Ragena C. D.A. (2003). Wıfe, Wıdow, And Mother: Some Comparısons Between Eleanor Of Aquıtaıne And Noble women of The Anglo-Norman And Angevın World, John Carmi Parsons & Bonnie Wheeler B. Wheeler (Eds.). (97-113). Doi :10.1007/978-1-137-05262-9_4

Râvendî. (1957). Rahat-üs Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr. (C. 1-2). (Çev. A. Ateş). Ankara TTK Yay.

Reşîdüddin Fazlullah. (2018). Cami’ü’t-Tevârih, (Çev. E. Göksu-H. H. Güneş. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.

Sevim, J. (2001). Tanrının Sesi Kadın. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Sevim, Y., Yaşar, Y. (1989). Türkiye Tarihi Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi. Ankara: TTK Yay.

Seyyid Emîr Ali. (1913). Musavver Târîh-i İslâm, (Nşr. Mehmet Rauf). İstanbul b.y.

Seward, D. (2014). Eleanor of Aquitaine: The Queen Mother of the Middle Ages. London: Pegasus Press.

Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mir’âtü’z-Zemân (Mir’âtü’z-zamân Fî Târîhi’l-Âyân’da Selçuklular) (Çev. Ali Sevim).Ankara: TTK Yay.

Staunton, M. (2006). Thomas Becketand His Biographers. (Ed.) Christopher Harper Bill. Woodbridge: Boydell Press.

Suyûtî. (1964). Târîhu‟l-Hulefâ, (Nşr.) Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: t.y.

Taberî, (1987). Târîhu‟l-Ümem ve‟l-Mülûk. (C. 1-10). Beyrut. b.y.

Thomas, E. (2010). We Have Nothıng More Valuable In Our Treasury’: Royal Marrıage In England, 1154-1272. Phd Thesis. http://hdl.handle.net/10023/2001.

Thorpe Millard, E. (2021). “Aquitane’li Eleanor Örnekleminde Ortaçağ’da Kadın Aşıklar”, Kesit Akademisi Dergisi 7(26). 548-556.

Turner, R. V. (2019). Eleanor of Aquitaine: Queen of France, Queen of England. Oxford: Yale University Press.

Zehebî. (2003). Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-A’lâm. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.

Zehrânî, D. Y. (1986). en-Nefekât ve Ġdâratühâ fi’d-Devleti’l-Abbâsiyye, Mekke : b.y.

Weir, A. (2001). A Life: Eleanor of Aquitaine. New York: Ballantine Books Random House Press.


Refback'ler

  • Şu halde refbacks yoktur.


Creative Commons Lisansı
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari-Türetilemez 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.