Tarih Yazıcılığından Tarih Felsefesine: Mehmet Ârif’in “Muhâkemeli Tarih” Anlayışı

Öz

Mehmet Ârif, 19.yüzyılda yaşamış bir Erzurumludur. Osmanlı askerî tarih yazarlarımızdan
birisidir. O, sadece “vukuat”ı yazmamış, aynı zamanda “vukuat”ı bizatihi yaşamıştır. Görevi
sırasında yaşadığı “tecrübeler”ini, bir diğer adıyla “hatıralar”ını kaleme almıştır. Çocukları,
onun felsefe ve ahlakla meşgul olduğunu ifade etmektedirler. Fakat biz, onun felsefeyle ilgili bir
eserini bilmiyoruz ve o bir filozof da değildir. Ancak o, Başımıza Gelenler’in girişinde, “felsefi”
bir üslup ortaya koymaya çalışmış, tarihe felsefî üslupla bakmayı denemiş, yazısında “muhakemeli
tarih” kavramından hareketle “yeni bir bilinç” oluşturulması önerisinde bulunmuştur.
Bu bilinci, İbn Haldun’un asabiyet kavramıyla ifade eder.